انسواين و قند خون

انسولين :

هورموني است كه ذخيره و سوخت و ساز مواد قندي و بعضي از مواد ديگر را در بدن تنظيم مي‌كند. انسولين در جذب و مصرف موادي مانند پروتئين، چربي و بعضي از مواد معدني مانند: پتاسيم و فسفات در بدن نيز تأثير دارد. اين هورمون به وسيلة سلول‌هاي مخصوصي كه به صورت جزيره‌هائي در لوزالمعده پراكنده‌اند ترشح مي‌شود. به همين سبب اين هورمون‌ها را انسولين ناميده‌اند كه برگرفته از واژة لاتين اينسولا (Insula) به معني جزيره است. اگر اين سلول‌ها از كار بيفتد يا به مقدار كافي انسولين ترشح نكند، مواد قندي درست در بدن به مصرف نمي‌رسند يا ذخيره نمي‌شوند.به همين سبب ميزان قندخون افزايش مي‌يابد و ناهماهنگي‌هائي در بدن به وجود مي‌آيدكه به آن ديابت مي‌گويند.
افزايش بيش از حد انسولين در بدن نيز ناهماهنگي‌هائي ايجاد مي‌كند. قند خون پايين مي‌آيد، بيمار دچار حالت عصبي، گرسنگي، ضعف، عرق بيش از حد و دوبيني مي‌شود و حتي ممكن است بيهوش شود. به مجموع اين حالت‌ها شوكِ انسولين مي‌گويند. براي درمان شوك انسولين به بيمار مواد قندي مي‌خوراننديا گلوكز تزريق مي‌كنند.

چگونگي عمل انسولين در بدن :

غذا داراي مقداري مواد قندي و پروتئيني است. اين مواد بر اثر گوارش به صورت قندهاي ساده و اسيدهاي آمينه در مي‌آيند و وارد خون مي‌شوند. به اين ترتيب، بعد از گوارش غذا قندخون بالا مي‌رود. اما اين قند بدون انسولين نمي‌تواند وارد سلول‌هاي بدن (به جز سلول‌هاي عصبي و كبدي) بشود و به مصرف برسد. انسولين بعد از بالا رفتن قند خون بر اثر گوارش غذا، از لوزالمعده وارد خون مي‌شود و به سلول‌هاي بدن مي‌رسد. سلول‌هاي بدن روي سطح خارجي غشاي خون خود گيرنده‌هايي براي انسولين دارند. اين گيرنده‌ها با رسيدن انسولين راه‌هاي ورودي گلوكز و اسيدهاي آمينه را باز مي‌كنند و در نتيجه سلول‌ها مي‌توانند به كمك انسولين از اين مواد استفاده كنند. سلول‌هاي عضلاني گلوكز را مي‌سوزانند و انرژي به دست مي‌آورند. سلول‌هاي كبدي با اينكه براي وارد شدن گلوكز احتياج به انسولين ندارند، ولي بدون انسولين نمي‌توانند گلوكز را به مصرف برسانند. در سلول‌هاي كبدي آنزيم‌هاي مخصوصي وجود دارد كه مولكول‌هاي گلوكز را با هم تركيب مي‌كنند و به صورت گليكوژن در مي‌آورند.
گليكوژن ماده‌اي است كه ذخيره‌ مي‌شود و در صورت نياز به گلوكز تبديل مي‌شود.


تاريخچة انسولين :
در سال 1889 ميلادي، دو دانشمند آلماني به نام‌هاي اسكارمينكوفسكي و يوزف‌فون‌مرينگ درآزمايش‌هاي خود كه روي سگ انجام مي‌دادند به وجود ماده‌اي كه در لوزالمعده توليد مي‌شود و قندخون را تنظيم مي‌كند پي‌ بردند. چندي بعد چهار پزشك و زيست‌سناش به نام‌هاي فرديك‌بانتينگ، جان‌مكلوود، چالزبست و جيمزكاليپ نخستين بار در دانشگاه تورنتو در كانادا به تهية انسولين موفق شدند و در سال 1992 ميلادي آن را در بيماران ديابتي به كار بردند. جايزة نوبل در رشتة پزشكي در سال 1993 ميلادي به فرديك‌باتينگ و جان‌مكلوود داده شد.
انسولين را معمولاً از لوزالمعدة بعضي جانوارن، مانند گاو و خوك تهيه مي‌كردند. اما امروزه آن را از باكتري‌هاي خاص به روش مهندس ژنتيك نيز به دست مي‌آورند.
دانشمندان با تغيير دادن ژن‌هاي يك موجود زنده ويژگي‌هاي جديدي در آن موجود زنده و نسل‌هاي بعدي ايجاد مي‌كنند. اين فن را مهندسي ژنتيك مي‌نامند.
انسولين انساني به روش مهندسي ژنتيك نخستين بار در سال 1978 ميلادي به وسيلة دانشمندان امريكائي ساخته شد.
انسولين خالص به سرعت در بدن جذب مي‌شود و اثر آن بعد از مدت كوتاهي از ميان مي‌رود. به همين سبب كارخانه‌هاي سازندة انسولين با تركيب اين هورمون با مواد پروتئيني يا با تغيير دادن فرمول شيميائي آن سرعت جذب شدن اين هورمون را در بدن كاهش مي‌دهند. دانشمندان هنوز هم سرگرم بررسي‌ و كشف كارهاي ديگر انسولين هستند.

مرض قند چيست ؟

مرض قند يا ديابت به تغييرات پايداري در مواد شيميايي بدن گفته مي‌شود كه سبب بالا رفتن زياد ميزان قند در خون مي‌شود. علت اين امر كمبود هورمون انسولين مي‌باشد. هورمون‌ها، پيغامبرهايي شيميايي در بدن هستند كه در يك قسمت از بدن ساخته مي‌شوند و به داخل جريان گردش خون رها مي‌گردند تا اثر خود را در مناطق ديگر بدن نشان دهند. ممكن است به طور كامل هورمون انسولين توليد نشود همان‌گونه كه در نوع 1 مرض قند ديده مي‌شود. گرچه در نوع 2 مرض قند معمولاً تركيبي از اختلال در توليد هورمون انسولين و كاهش پاسخ بدن به هورمون ديده مي‌شود. به اين حالت «مقاومت انسولين» گفته مي‌شود.
انواع مرض قند :1 ـ نوع اول يا وابسته به انسولين :

اين افراد معمولاً لاغر هستند و بيماري آن‌ها قبل از 35 سالگي به وجود مي‌آيد. ميزان ترشح انسولين در بدن اين افراد كم است و با نظر پزشك انسولين تزريق مي‌كنند.
حدود 10% از افراد ديابتي اين نوع بيماري را دارند. رژيم غذايي به اين بيماران كمك مي‌كند تا بيماري خود را همراه با تزريق انسولين كنترل كنند. اين بيماران به وسلية رژيم غذايي به زندگي عادي بر مي‌گردند و از مشكلات و عوارض بيماري ايمن مي‌شوند.

1 ـ نوع دوم يا غير وابسته به انسولين :

90% ديابتي‌ها، دچار اين نوع بيماري هستند. اين بيماري بيشتر در نتيجه عادات غلط غذايي و روش‌هاي نادرست زندگي مي‌باشد و به همين دليل روز به روز در حال افزايش است. اين بيماري قابل پيشگيري و همچنين قابل درمان است.
اين بيماري معمولاً در سنين بالاي 35 سال ديده مي‌شود. حدود 10% افرادي كه به اين بيماري دچار مي‌شوند چاق هستند. اين بيماران معمولاً به تزريق انسولين نيازي ندارند. (مگر در شرايط خاصي مثل بارداري) و مهم ترين درمان آنها رژيم غذايي و ورزش مي‌باشد.
اين نوع از ديابت برعكس ديابت نوع اول مي‌تواند به طور كامل درمان شود. چنانچه شخص به ورزش و رژيم غذايي اهميت بدهد به طور كامل درمان مي‌شود.

علايم ديابت1) پايين آمدن قندخون :

علامت پايين آمدن قند خون، تندي نبض، عرق كردن، گرسنگي شديد، عدم تعادل، سرگيجه، تاري ديد، بي‌حوصلگي، لرز، پريدگي و غش مي‌باشد.
علتهاي پايين آمدن قند خون عبارتند از: تزريق اضافي انسولين، اشتباه در مصرف قرصهاي ديابت، فعاليت شديد بدني، دريافت نكردن غذاي كافي، نخوردن يك وعده غذايي، هماهنگ نبودن وعده‌هاي غذايي با انسولين دقت نماييد. به اين عارضه دچار نمي‌شود.
هنگامي كه علائم بالا را مشاهده كرديد، سريعاً مقداري قند زود هضم مثل قند، شكر، آشاميدني‌هاي شيرين يا آب ميوه شيرين بخوريد، ممكن است علائم سريعاً اتفاق بيفتدو پيش از آنكه متوجه شويد، بي حال گرديد، بنابراين حتماً دستبند مخصوص بيماران ديابتي و چند قند همراه داشته باشيد، تا در صورت لزوم ديگران بتوانند به شما كمك كنند.
در صورتي كه با اينكه رژيم غذايي خود را رعايت مي‌كنيد و فعاليت زيادي هم نداشته باشيد، ولي باز هم قندخون شما پايين مي‌آيد، ممكن است نياز شما به انسولين كمتر شده باشد، بنابراين با پزشك خود مشورت كنيد.

2) بالا رفتن قندخون :

پرخوري، مصرف بيش از حد كربوهيتدراتها، رعايت نكردن رژيم غذايي، عدم تزريق انسولين، عفونت، فشارهاي روحي و رواني، انجام ندادن ورزش، عدم تشخيص بيماري قند و مهارنكردن آن باعث بالا رفتن ميزان قند خون مي‌شود.
اين حالت باعث تشنگي زياد و خشكي دهان، خشك شدن پوست و خارش آن، تهوع و استفراغ، درد در پشت پاها، سرگيجه و سردرد، خواب آلودگي زياد، تار شدن ديد و گاهي بروز حالت كماي ديابتي مي‌شود.
اين حالت با تزريق انسولين و رساندن مايعات و مواد معدني به بدن، درمان مي‌شود. البته ممكن است قندخون به قدري بالا نرفته باشد كه نياز به درمان فوري باشد. بالا بودن قندخون براي مدت طولاني عوارض زيادي ايجاد مي‌كند. عوارضی كه بعد از اين گفته مي‌شود، درطولاني مدت به وجود مي‌آيند و در اثر بالا بودن قندخون ايجاد مي‌شوند. بنابراين به وسيله ورزش صحيح و رژيمغذايي مناسب، قندخون را پايين نگاه‌ داريد تا از عوارض طولاني مدت ايمن شويد.

3) مشكلات عصبي :

در بيماري قند رگهايي كه عصبها را تغذيه مي‌كنند، دچار مشكل مي‌شوند به اين شكل اعصاب كار خود را به خوبي انجام نمي‌دهند. فرد ديابتي ممكن است حس درد، سوختن، سرما و گرما را از دست بدهد. اين مسأله باعث مي‌شود تا فرد خطرها را درك نكند و اتفاقات زيادي مثل سوختگي براي او به وجود آيد. ممكن است اعصاب مري دچار مشكل شوند اين مسأله باعث ايجاد مشكلات گوارش مانند نفخ، تهوع، استفراغ و اسهال مي‌شود. گاهي مشكلات عصبي باعث ناراحتي‌هاي رواني مثل افسردگي، اضطراب، كم شدن تحمل و ... مي‌شوند.
رژيم صحيح غذايي از پيدايش اين مشكلات جلوگيري مي‌كند و فرد را به زندگي عادي برمي‌گرداند.

4) سياه شدن پاها :

بالا بودن ميزان قند خون باعث مي‌شود تا گلوكز (قند موجود در خون) با هموگلوبين ماده‌اي در گلبولهاي قرمز (مسئول حمل و نقل اكسيژن است) تركيب مي‌شود. هموگلوبين كه با گلوكز تركيب شده است نمي‌تواند اكسيژن را جا‌به‌جا كند، بنابراين اكسيژن كافي به اعضاء مخصوصاً پاها نمي‌رسد.كمبود اكسيژن مردن و سياه شدن بافت مي‌شود.
همانطور كه در قسمت قبلي مشاهده كرديد، افراد ديابتي، حس درد و سوختگي خود را از دست مي‌دهند، بنابراين ممكن است صدمه‌اي به پا برسد و فرد ديابتي آن را حس نكند. اين صدمه پيشرفت كرده و چون اكسيژن بافت كم مي‌باشد احتمال عفونت كردن آن زياد است.
اين مسأله گاهي باعث مي‌شوند كه فرد ديابتي مجبور قطع قسمتي از پا شود. اگر فرد ديابتي به وسيله تزريق به موقع انسولين، رژيم صحيح غذايي و ورزش مناسب، هميشه قندخون خود را ثابت نگه دارد، هيچگاه به اين مشكل دچار نمي‌شود.

5) مشكلات چشمي :

عوارض چشمي قبل از بلوغ ديده نمي‌شوند. همچنين اشخاصي به مشكلات چشمي‌ دچار مي‌شوند كه بيش از 5 ـ 6 سال از بيماري ديابت آنها مي‌گذرد.
در صورتي كه به مشكلات چشمي توجه نشود، مي‌توانند باعث كورشدن شخص ديابتي شوند. بنابراين با ديدن اختلالات چشمي زير سريعاً به چشم پزشك مراجعه كنيد.
تار شدن ديد، ديدن نقطه‌هاي سياه، دو تا ديدن اشياء، احساس درد چشم، باد كردن و سرخ شدن چشم، ايجاد حالت شب كوري و...

بالا بودن ميزان قندخون علت اصلي مشكلات چشمي است. البته فشار خون بالا نيز مي‌تواند باعث ايجاد اين حالت شود. ثابت نگه داشتن قندخون و كنترل فشار خون از به وجود آمدن مشكلات چشمي در فرد ديابتي جلوگيري مي‌كنند.

6) آسيب به كليه‌ها :

يكي از عوارضي كه در اثر ديابت طولاني مدت به وجود مي‌آيد، آسيب به كليه‌ها مي‌باشد. افزايش قند خون باعث سفت و سخت شدن بعضي از قسمت‌هاي كليه مي‌شود و به مرور زمان كليه را از كار مي‌اندازد. ديابتي‌هايي كه كليه‌هاي خود را به طور كامل از دست دادند، حدود 60% غير وابسته به انسولين و 40% وابسته به انسولين بوده‌اند. به اين مشكلات مي‌توان فهميد كه با تغذيه و كنترل ديابت غير وابسطه به انسولين 60% اين مشكل به طور كلي حل مي‌شود. ساير موارد هم با تزريق به موقع انسولين رژيم غذايي صحيح، ورزش و ترك سيگار تا حدود زيادي از اين مشكل نجات پيدا مي‌كنند.

7) ناراحتي قلبي :

صدمات وارد شده به رگها باعث فشار روي قلب مي‌شود. رگهاي صدمه ديده باعث افزايش فشار خون مي‌شوند و از اين طريق هم به قلب فشار وارد مي‌شود.
همانطور كه قبلاً ديديد، سلولهاي فرد ديابتي نمي‌توانند قندخون مصرف كنند. بنابراين جهت تأمين انرژي از چربي استفاده مي‌كنند. فرد ديابتي نيز براي كنترل قندخون خود، ميزان كربوهيدرات غذا را كاهش مي‌دهد كه اين كار باعث افزايش ميزان چربي مي‌شود. افزايش ميزان چربي و افزايش سوخت چربي در سلولها عامل خطري جهت افزايش ناراحتي‌هاي قلبي و سكته مي‌باشد.
انجام ورزش منظم، ترك سيگار، استفاده از چربي‌هاي غير اشباع، كنترل فشارخون و انتخاب رژيم غذايي صحيح، از بروز اين مشكل جلوگيري مي‌كنند.

علت ايجاد مرض قند

دلايل مختلفي براي كاهش توليد انسولين توسط لوزالمعده شناخته شده است و هر بيماري ممكن است به يكي از اين دلايل دچار مرض قند شده باشد. اين دلايل عبارتند از:
1 ـ وراثت (ژنتيك)
2 ـ ابتلا به بيماريهاي عفوني
3 ـ شرايط محيط
4 ـ استرس

1) وراثت :
محققيني كه بر روي دوقلوهاي يكسان و خانواده بيماران مبتلا به مرض قند تحقيق مي‌كنند كشف كرده‌اند كه نقش عوامل ارثي در ابتلاي به هر دو نوع مرض قند اهميت دارد. در دوقلوهاي يكسان در صورتي كه يكي از آنها به مرض قند نوع 1 دچار باشد، 50% احتمال دارد كه ديگري نيز به مرض قند مبتلا شود. اما در مورد مرض قند نوع 2، اگر يكي از دوقلوها به اين بيماري مبتلا شود، قُل ديگر حتماً به بيماري مبتلا خواهد شد. بسيار مشكل است كه پيش بيني كنيم كه چه كسي بيماري را به ارث مي‌برد. در تعدادي از خانواده‌ها اين بيماري شديداً بين افراد خانواده شايع است و اين افراد استعداد زيادي در ابتلائ به اين بيماري دارند. دانشمندان در اين خانواده‌ها موفق به پيدا كردن چندين ژن شده‌اند كه احتمالاً مسئول ايجاد اين بيماري هستند. در چنين خانواده‌هايي مي‌توان ساير افراد خانواده را نيز از نظر وجود اين ژنها آزمايش نمود وخطر بروز اين بيماري را در آنها پيش‌بيني كرد. با اينحال در اكثر جاهاي دنيا امكان انجام چنين آزمايشي براي تشخيص ژن‌ها وجود ندارد. بنابراين اگر حتي يكي از بستگان نزديك شما به بيماري ديابت مبتلا باشد، دليلي ندارد كه شما هم حتماً به اين بيماري دچار شويد. بعضي از افرادي كه از نظر ارثي مستعد ابتلاء به مرض قند هستند هيچگاه واقعاً به اين بيماري دچار نمي‌شوند كه اين امر نشان دهندة وجود ساير عوامل در ايجاد اين بيماري مي‌باشد.

2) عفونتها :
ديده شده است كه كودكان و جوانان در بعضي از ايام سال كه سرماخوردگي و سرفه شايعتر است بيشتر احتمال دارد كه به مرض قند دچار شوند. بعضي از ويروسها مثل ويروس اوريون داراي اين قدرت هستند كه به لوزالمعده حمله كرده و به آن صدمه بزنند و در نتيجه ايجاد مرض قند كنند. با اينحال از آنجايي كه بيماران نگران اين موضوع هستند، به ندرت اتفاق مي‌افتد كه پزشكان بتوانند ارتباط وقوع مرض قند را با گروهي از عفونتها مرتبط سازند. يك توضيح ممكن براي اين موضوع، آن است كه عفونت مي‌تواند يك روندتدريجي از تخريب لوزالمعده را شروع كند كه چندين سال بعد اثر خود را نشان دهد.


3) شرايط محيطي :
افرادي كه به مرض قند نوع 2 مبتلا مي‌شوند اغلب رژيم غذايي غير متعادل داشته و چاق هستند. بطور قابل توجهي، افرادي كه از كشورهايي كه مرض قند در آنجاها زياد شايع نيست به كشورهايي مهاجرت مي‌كنند كه اين بيماري در آنجا شيوع بيشتري دارد، آنها نيز در معرض خطر بيشتري براي ابتلاي به اين بيماري قرار مي‌گيرند. تغييرات عمده در نحوة زندگي نيز مي‌تواند احتمال ابتلاء يك شخص به ديابت را افزايش دهد. يك مثال خوب در اين مورد، افراد جزيره نائورو مي‌باشد. وقتي در اين جزيره معادن فسفات كشف شد، مردم اين جزيره پول زيادي به دست آوردند و ثروتمند شدند. در نتيجه رژيم غذايي آنها تغيير نمود و اضافه وزن پيدا كردند و بيشتر از گذشته مستعد ابتلاء به مرض قند شدند.
تمام اين موارد به اهميت ارتباط بين رژيم غذايي، محيط زندگي و ابتلاء به مرض قند اشاره دارند. با اينحال هيچ ارتباط دقيقي بين بروز مرض قند و مصرف قند و شيريني ديده نشده است.

4) مرض قند ثانويه :

تعداد كمي از افراد هم وجود دارند كه بروز مرض قند در آنها به علت ايجاد بيماري ديگري در لوزالمعده مي‌باشد. براي مثال بيماري پانكراتيت (التهاب لوزالمعده) مي‌تواند باعث تخريب قسمت بزرگي از لوزالمعده شود. بعضي از افرادي كه به بيمارهاي هورموني دچار هستند مثل سندرم كوشينگ (افزايش توليد هومون استروئيد در بدن) يا آكرومگالي (افزايش توليد هورمون رشد در بدن) ممكن است به عنوان يك عارضه جانبي از بيماري اصلي‌شان، به مرض قند نيز مبتلاء شوند. همچنين لوزالمعده مي‌تواند بر اثر مصرف زياد و طولاني مدت الكل نيز دچار آسيب شود.

5) استرس‌ها :
گرچه بسياري از افراد، وقوع ابتلاء به مرض قندشان را به بروز وقايع استرس زايي مثل تصادفات يا ساير بيماريها ربط مي‌دهند اما اثبات يك ارتباط مستقيم بين استرس و مرض قند دشوار مي‌باشد. توضيح اين مسئله ممكن است در اين حقيقت نهفته باشد كه افراد، پزشكان را به دليل بعضي از وقايع استرس‌زا ملاقات مي‌كنند و در همين ملاقات‌ها است كه تصادفاً مرض قندشان تشخيص داده مي‌شود.

پيشگيري ازعوارض ديابت :
1 ـ رعايت رژيم غذايي مناسب، نقش مهمي در كنترل قندخون و پيشگيري از ايجاد عوارض ديابت دارد. رژيم غذايي هم در ديابت وابسته به انسولين و هم در ديابت غيروابسته به انسولين مي‌تواند قندخون را ثابت نگه داشته و از تغييرات شديد آن جلوگيري كند و به اين وسيله از عوارض ديابت جلوگيري نمايد.
2 ـ كنترل فشار خون يكي ديگر از راههاي پيشگيري از عوارض ديابت مي‌باشد. براي اين منظور مي‌بايد سريع غذا را كاهش دهيد. نمك طعام بيشترين سديم را به بدن مي‌رساند، بنابراين در صورتي كه فشارخون شما بالا است، مصرف نمك طعام، غذاهاي كنسرو شده، سوسيس، كالباس، ماهي دودي و ... را كه به آنها نمك اضافه كرده‌اند، ترك كنيد. در صورتي كه فشار شما باز هم بالاست و نياز به كم كردن سديم داريد، غذاهاي نمك‌دار، حتي نان معمولي كه داراي نمك است را به طور كلي حذف كنيد و از غذاهاي داراي سديم بالا را زياد مصرف نكنيد. اين غذاها آماده و نگهداري شده، نمك اضافه مي‌شود. همچنين غذاهاي داراي سديم بالا را زياد مصرف نكنيد. اين غذاها عبارتند از: پنير، شير و ماست معمولي (شير بدون سديم هم موجود است) كره گياهي داراي نمك (پشت بسته بندي آن نوشته شده است كه نمك دارد يا خير) تخم‌مرغ و مواد غذايي داراي تخم‌مرغ مثل بعضي از ماكاروني‌ها، كشك، دوغ، اسفناج، كرفس، هويج، شلغم، جعفري، كلم، چغندر، تربچه، خرمالو، خربزه، دل، جگر، قلوه، صدف
3 ـ كشيدن سيگار را قطع كنيد.
4 ـ به طور منظم و روزانه ورزش كنيد. علاوه بر ورزش فعاليت و تحرك را در همة زندگي خود وارد كنيد كه به بدن خود آسيب نرسانيد.
5 ـ تفريح كنيد، به گردش برويد، زود ناراحت و عصباني نشويد. به شكلي عمل كنيد كه از زندگي و انجام كار، لذت ببريد. به اين جهت فعاليتهاي نشاط آوري را براي خود در نظر بگيريد.
6 ـ نكات ايمني را رعايت كنيد. به طور مثال، كفش تنگ نپوشيد، هنگام استفاده از چاقو، ناخن‌گير و ساير وسائل تيز و برنده توجه كنيد كه آسيب به خود نرسانيد. اگر آسيب به پوست شما وارد آمد، و بعد از 3 روز خوب نشد به پزشك مراجعه نماييد.
7 ـ هر روز به حمام برويد و پوست بدن خود را تميز نگه داريد.
8 ـ خود را در برابر گرما و سرما حفاظت كنيد. در هواي سرد، لباس كافي بپوشيد. مدت زيادي در زير آفتاب قرار نگيريد.
9 ـ به طور مداوم ميزان قندخون و فشار خون خود را اندازه بگيريد، تا بتوانيد آنها را تحت كنترل خود در آوريد.
10 ـ در صورتي كه اضافه وزن داريد، خود را به وزن طبيعي برسانيد.
پيشگيري و درمان ديابت غير وابسته به انسولين :

حدود 90% بيماران قند، غير وابسته به انسولين هستند. اين نوع بيماري قابل پيشگيري و درمان مي‌باشد. بنابراين به راحتي مي‌توان 90% افراد ديابتي را درمان نمود. جهت پيشگيري و درمان ديابت غير وابسته به انسولين به نكات زير توجه نماييد.

1) كنترل وزن :

چاقي يكي از دلايل ايجاد كننده بيماري قند مي‌باشد. رسيدن به وزن طبيعي از ديابت پيشگيري مي‌كند. در صورتي كه ديابت به وجود آمده باشد وزن مي‌تواند نقش مهمي در كنترل و درمان بيماري قند داشته باشد.
مواد داراي كربوهيدارت و چربي‌ها بيش از همه باعث چاقي مي‌شوند. غذاهاي چرب، روغن، غذاهاي سرخ كردني، كره، خامه، سرشير، پسته، بادام، گردو، تخمه آفتابگردان، تخمه كدو،پيه، دنبه و ... داراي چربي بالايي هستند. قند، شكر، آب‌نبات و ساير مواد شيريني، نان، برنج، ماكاروني، سيب‌زميني، غذاهاي تهيه شده از آرد گندم و آرد برنج غذاهايي هستند كه كربوهيدرات فراواني دارند. فرد چاق بايد مصرف غذاهاي پر كربوهيدرات و پرچربي را بسيار كم كند و در عوض مصرف شير و ماست كم‌چربي، ميوه و سبزيجات را افزايش دهد.
افراد چاقي هم كه ديابت ندارند مي‌توانند براي پيشگيري از ديابت رژيم‌هاي مخصوص افراد ديابتي را رعايت كنند. در بخشهاي بعدي روش انتخاب رژيم گفته مي‌شود.

2) انجام منظم ورزش :

ورزش و فعاليت بدني به چند شكل باعث پيشگيري و درمان ديابت غير وابسته به انسولين مي‌شود.
اول اينكه ورزش باعث كاهش وزن شده و به اين شكل بيماري قند را درمان مي‌كند.
دوم اينكه ورزش باعث مي‌شود تا حساسيت سلولها نسبت به انسولين افزايش پيدا كند، به اين شكل سلولها با ميزان كمتري از انسولين كار خود را انجام مي‌دهند. ورزش مي‌تواند باعث افزايش روحيه و ايجاد شادابي شود. شادابي و كم‌شدن نگراني يكي از مواردي است كه مي‌تواند بيماري قند را كنترل كند.
ورزش علاوه براينكه از ديابت غير وابسته به انسولين جلوگيري مي‌كند و آن را درمان مي‌نمايد، نقش مهمي در كنترل و پيشگيري از عوارض ديابت وابسته به انسولين دارد.

3) رعايت رژيم غذايي :

در صورتي كه ديابت غيروابسته به انسولين داريد، رژيم غذايي خود را به دقت انتخاب كرده و از آن پيروي نماييد. اين موضوع باعث كنترل ميزان قند خون شما مي‌شود و پس از مدتي مي‌تواند باعث درمان بيماري شما گردد البته با درمان بيماري رژيم غذايي را رها نكنيد، چرا كه ممكن است بيماري بار ديگر به سراغ شما بيايد. ممكن است بگوييد كه در اينصورت چه فرقي با يك فرد بيمار داريم؟ بخشهاي بعدي را مطالعه كنيد. در آن بخشها رژيم يك فرد معمولي و يك فرد ديابتي با هم مقايسه شده است و شما متوجه مي‌شويد كه دو رژيم، فرق چنداني با هم ندارند، بلكه رژيم فرد ديابتي با رژيم فرق زيادي دارد كه در اصل اين رژيم غلط است و اگر باعث بيماري قند نشود، ولي باعث مشكلات ديگري مي‌گردد.
مقايسه رژيم ديابتي با رژيم معمولي :

رژيم يك فرد ديابتي در اصل همان رژيم فرد معمولي است. قبلاً ميزان كربوهيدرات در رژيم افراد ديابتي بسيار محدود مي‌شد، ولي اكنون مشخص شده است كه اگر كربوهيدرات رژيم فرد ديابتي با رژيم معمولي مشابه باشد، نتيجه بهتري به دست مي‌آيد.
رژيم فرد ديابتي در اصل همان رژيم فرد معمولي است. قبلاً ميزان كربوهيدرات در رژيم افراد ديابتي بسيار محدود مي‌شد ولي اكنون مشخص شده است كه اگر كربوهيدرات رژيم فرد ديابتي با رژيم معمولي مشابه باشد، نتيجة بهتري به دست مي‌آيد.
رژيم فرد ديابتي با رژيم معمولي چند فرق ساده دارد. يكي اين است كه كربوهيدراتهاي ساده در افراد ديابتي بايد محدود شوند. مواد شيرين مانند قند، شكر، پولكي، نبات، آب، مربا و ... داراي كربوهيدرات ساده هستند. كربوهيدراتهاي ساده به سرعت جذب مي‌شوند و باعث بالا رفتن قندخون مي‌شوند. البته در افراد عادي هم توصيه شده است كه تا حد امكان مصرف كربوهيدراتهاي ساده را كم كنند. به هر حال اين مسأله در بيماران ديابتي اهميت بيشتري دارد.
فرق ديگر اين است كه در رژيم افراد ديابتي غذاهاي داراي كربوهيدرات بايد در بين وعده‌هاي غذايي تقسيم شوند. تقسيم كربوهيدرات بر حسب نو ديابت و نوع تزريق انسولين متفاوت است. داشتن وعده‌هاي منظم غذايي و تقسيم كربوهيدرات بين اين وعده‌هاي غذايي، اهميت بيشتري از ميزان كربوهيدرات رژيم غذايي دارد.
چيزي كه باعث تفاوت زياد رژيم غذايي افراد ديابتي و افراد معمولي مي‌شود توجه نكردن افراد معمولي به رژيم صحيح مي‌باشد. افرادي كه بيمار نيستند به رژيم غذايي توجهي نمي‌كنند. اين موضوع باعث افزايش بيماري و كاهش طول عمر مي‌شود ولي عوارض آن به كندي به وجود مي‌آيد و شخص متوجه آن نيست. افراد ديابتي به رژيم غير صحيح، حساسيت بيشتري دارند. بنابراين رژيم غلط غذايي، تأثير خود را به سرعت نشان مي‌دهد.

حتي در رژيم قديمي كه كربوهيدرات محدود مي‌شد، كربوهيدرات رژيم افراد ديابتي حدود 10% كمتر از افراد عادي مي‌شد. اين ميزان تغيير زيادي ايجاد نمي‌كند. به طور مثال باكم كردن روزانه 30 گرم نان و شش قاشق غذاخوري برنج، از رژيم غذايي عادي، نسبت كربوهيدرات رژيم غذايي حدود 10% كمتر مي‌شود.
از اين قسمت چنين نتيجه مي‌گيريم كه رژيم ديابتي، يك رژيم معمولي است بنابراين نگران آن نباشيد، اين ساير مردم هستند كه رژيم غذايي غلطي دارند و بايد نگران آن باشند. همچنين رعايت رژيم ديابتي به معني وزن كردن دقيق غذاها نيست، بلكه تعيين مقدار حدودي غذاها كافي مي‌باشد.

غذاها و گياهان مؤثر در بيماري ديابت
سبزيجات و ميوه‌ها به طور كلي براي بيماران ديابتي مفيد مي‌باشد. آنها با داشتن فيبر زياد نقش مهمي در لاغر شدن دارند و از اين طريق به بيماران ديابتي كمك مي‌كنند. سبزيها و ميوه‌ها داراي املاح و ويتامين‌هاي زيادي هستند كه نياز بدن بيماران ديابتي را به املاح و ويتامين‌ها برطرف مي‌كنند. فيبر آنها باعث مي‌شود تا سرعت جذب قند كمتر شود و از بالا رفتن ناگهاني قند خون جلوگيري مي‌كنند. قند بعضي از ميوه‌ها بدون نياز به انسولين، سوخته مي‌شود.
ساير منابع فيبر هم براي بيماران ديابتي مفيد هستند. دانه‌هاي كامل غلات مانند برنج با سبوس و گندم با سبوس براي بيماران ديابتي مفيد هستند. دانه‌هاي كامل غلات مانند لوبيا، نخود و عدس خيلي خوب هستند.
ويتامين‌هاي C، A ، E و گروه B براي كنترل عفونت و جلوگيري از آسيب به رگهاي بدن در بيماران ديابتي مفيد هستند. ويتامين‌هاي نامبرده در اين غذاها ديده مي‌شوند: مركبات (پرتقال، ليموشيرين، ليموترش، نارنگي، گوجه‌فرنگي، كيوي، سبزيجات برگ‌سبز، هويج، روغن ماهي، لوبياي سبز، نخودسبز، گندم، جوانه‌گندم، سبوس‌برنج، شير، مخمر‌آبجو، حبوبات، غلات كامل، تمشك، خربزه.)
دو ماده معدني كرم ومنيزيم باعث مي‌شوند كه حساسيت نسبت به انسولين كمتر شود. اين دو ماده مخصوصاً زماني كه تكرار ادرار وجود دارد، كم‌ مي‌شود. اين غذاها داراي كرم و منيزيم هستند: گندم‌سبوس‌دار، هلو، انجير، بادام، مارچوبه، تربچه، ليموي‌اماني، ليموي‌تازه، اسفناج، خيار، كاهو، نارگيل.
بيماران ديابتي، مستعد افزايش چربي‌خون هستند به همين دليل مصرف سير براي آنها مفيد است. همچنين استفاده از روغن‌هاي غير اشباع به جاي روغن‌هاي اشباع بسيار مهم است. اگر چربي‌هاي غير اشباع بيشتر مصرف شوند، اثر بيشتري دارد تا اينكه چربي‌ مصرف كم شود ولي همين مقدار كم، از چربي‌هاي اشباع باشد. به همين جهت از روغن‌هايي مثل روغن زيتون، روغن ماهي، روغن ذرت و روغن بادام استفاده كنيد، همچنين روغن‌هاي مايع را به جاي روغن‌هاي جامد به كار ببريد، روغن‌هاي حيواني را كمتر مصرف كنيد به همين جهت پيه و دنبة گوشت و پوست مرغ را جدا كنيد، البته مصرف روغن ماهي مفيد است. همچنين مصرف چربي موجود در شير، اشكالي ندارد.

بعضي از افراد ديابتي براي برطرف كردن ميل خود به شيريني از موادي مانند ساخارين، آسپارتان، سيكلامات و ... استفاده مي‌كنند. اين مواد بدون انرژي هستند و قندخون را بالا نمي‌برند. استفاده از اين مواد توصيه نمي‌شود، زيرا مصرف آنها ممكن است مشكلاتي ايجاد كند. هرچند كه براي بعضي از اين مواد هنوز ضرري مشخص نشده است، ولي مصرف آنها عاقلانه نيست، از طرفي ميل افراد ديابتي به مواد شيريني به اين دليل است كه سلول‌هاي بدن آنها نمي‌توانند قند مصرف كنند و گرسنة قند هستند، مسلم است كه اين مواد و حتي قند معمولي نمي‌توان وارد سلولهاي آنها شود و خوردن اين مواد فقط تا مدت كمي ميل آنها به شيريني را كاهش مي‌دهد.
بهترين راه انجام ورزش، رعايت رژيم غذايي متناسب و تزريق انسولين است تا ميل به شيريني كم شود.
بعضي مواد خاصيت دارويي دارند و به اين شكل به بيماران ديابتي كمك مي‌كنند. اين مواد مي‌توانند ديابت غير وابسته به انسولين را درمان كنند و ميزان نياز به انسولين، بيماران ديابتي وابسته به انسولين را كم كنند: كلم، كاهو، پيازخام، سير، شلغم، جوانه گندم، بادام، توت، لوبيا، جو، دارچين، مخمر آب جو، ريواس، ميخك، تخم‌شنبليله، قارچ، زردچوبه، برگ‌مو.
بعضي از گياهان را علاوه بر مصرف غذايي مي‌توانيد به صورت داروي گياهي نيز مصرف كنيد.
1) شنبليله
يك گرم تخم شنبليله يا 3 گرم گياه شنبليله را در يك ليوان آب دم كرده و ميل نماييد.

2) مريم گلي
20 گرم برگ گياه مريم گلي را در 4 ليوان آب دم كنيد و هر روز 3 بار و هربار نصف ليوان از آن را ميل كنيد.

3) قنطوريون صغير
يك قاشق مرباخوري سرصاف از اين گياه را در يك فنجان آب دم كرده و آنرا مصرف كنيد.

4) گياه صابوني (غاسول)
4 تا 6 گرم ريشة اين گياه را 2 ساعت در آب سرد بخيسانيد، سپس آنرا جوشانده و مصرف نماييد.

5) لوبيا
4 تا 6 قاشق غذاخوري پوست دانة لوبيا را به صورت ملايم بجوشانيد و آنرا مصرف نماييد.

6) برگ درخت گردو
3 تا 7 گرم برگ درخت گردو را به صورت دم كرده مصرف كنيد.

7) برگ اكاليپتوس
حدود 30 گرم برگ اكاليپتوس را در 3 ليوان آب دم كرده و آن را در 5 وعده، هر وعده نصف ليوان، مصرف كنيد.

8) دانه كتان (روغن برزك)
10 تا 20 گرم دانه كتاني را در يك ليتر آبجوش دم كرده و هر روز 3 نوبت و هر نوبت نصف ليوان از آنرا ميل كنيد. مي‌توانيد يك قاشق غذاخوري دانة كتان را در نصف ليوان آب‌سرد بخيسانيد و آنرا صبح ناشتا ميل نماييد.

9) علف هفت بند
12 تا 18 برگ يا گياه كامل همراه با ريشه را 4 ليوان آب بجوشانيد و هرروز 3 نوبت از آن را ميل كنيد.

10) سير
12 تا 18 گرم سير را در 4 ليوان آب جوشانده و هربار مقداري از آن را مصرف نماييد.

11) پياز
150 گرم پياز را در 4 ليوان آب جوشانده و آنرا به چند قسمت تقسيم كرده و هر روز ميل كنيد.

12) بابا آدم
حدود 50 گرم از ريشة اين گياه را در 4 ليوان آب بجوشانيد و 3 نوبت در روز، هربار نصف ليوان مصرف كنيد.

انتخاب رژيم غذايي

ويتامين ها

حدود 400 سال قبل جهانگردي به نام مــاژلان تصميم گرفت با كشتي دور دنيا را بگردد. در هنگام سفر طولاني مشاهده كرد كه دهان ملوان ها زخم شد و از لثه آنان خون جاري مي گرديد و بعد در مفصل ها آن ها باد كرد و چنان دردناك مي شد كه قابل تحمل نبود نام اين بيماري اسـكورت است .و وقتي كه به جزاير فيليپين رسيدند مقداري غذاي تازه و مركبات استفاده كردند مشاهده شده كه بيماري برطرف شده و بعداً متوجه شدند كه كمبود ويتـامين C موجب بروز بيماري اســكورت شده است.
ويتامين A(رتينول)
هزاران سال پيش ،نياز به ماده اي كه بتواند شب كوري[1] را معالجه كند تشخيص داده شده بود.در يك كتاب طب مصري به نام اِبِرْزْ پاپيروس[2] كه بيش از 3500سال قدمت دارد، جگر كباب گاه نر يا جگر خروس سياه به عنوان پيشگيري از شب كوري تجويز شده است. امروزه هم پزشكان سنتي در قبايل آفريقاي مركزي جگر خروس را تجويز مي كنند.در اوايل قرن نوزدهم مَجِندي گزارش داد كه موش هاي صحرايي و موش هاي معمولي در اثر خوردن حاوي قند،روغن زيتون،گلوتن گندم و نشاسته مبتلا به خشكي غير طبيعي كره ي چشم،كه امروز به آن گزروفتالمي گفته ميشود،شدند.در سال 1857،ليونگ استون[3] علت مشابهي رادر بومي هاي آفريقايي گزارش كرد. در بسياري از نقاط جهان حتي امروزه مهمترين علت كوري گِزْروفِتالِمي است.تخمين زده شده است كه سالانه هزار كودك زير سال سن كوري شوند 50 از اين در اثر كمبود ويتامين Aتلف مي گردند. در اغلب كشورهاي جنوب شرق آسيا و آفريقاي لاتين،گزروفتالمي مهمترين علت كوري خردسالان است.
در اوايل قرن بيستم عقيده ي عموم بر اين بود كه انواع مختلف چربي از نظر خاصيت يكسان بوده و معمولاً براي تأمين انرژي مورد نيازمي باشند.اما در سال 1909، هاپكينواستيپ[4] ،دريافتندكه براي رشد موشهاي صحرايي و موشهاي معمولي بعضي مواد محلول در چربي ضروري مي باشد. كشف اولين ويتامين A به مك كالوم و ديويس از دانشگاه ويسكانسين نسبت داده شده است. در سال1913 آن ها دريافتند كه موش هاي صحرايي تغذيه شده با جيره بدون ويتامين A همراه با چربي خوك[5] رشد نكردند. ولي موشهاي تغذيه شده با همان جيره علاوه كره رشده كردند.در سال1915 مك كالوم از كره و زرده ي تخم مرغ ماده اي استخراج نمود و آن را محلول در چربي آناميد تا از ماده ي غذايي محلول در آب كه آن را محلول در آب ب ناميده بودند.متمايز گرددو در سال مك كالوم گزارش داد كه خشكي و زخيم شدن غير طبيعي قرينه ي چشم در اثر كمبود ويتامين A مي باشد.

كمبود ويتامين B2 موجب شكاف و پوسته پوسته شدن لب‌ها مي‌شود
سرويس بهداشت و درمان - عموميمحققان مي‌گويند: كمبود ويتامين B2 باعث شكاف، پوسته پوسته شدن و خشكي پوست لب مي‌شود. به گزارش سرويس «بهداشت و درمان» خبرگزاري دانشجويان ايران، به نقل از منابع اينترنتي، اين عارضه با زخم داخل دهان و اطراف چشمها نيز همراه است.علت آن كمبود پروتئين‌هايي است كه در انواع لوبيا، شير، تخم‌مرغ، ماهي و گوشت يافت مي‌شود. زخم لب ممكن است با تبخال اشتباه شود ولي عارضه اول ديرتر بهبود مي‌يابد كه معمولا بيش از دو هفته بهبودي اين عارضه طول مي‌كشد.بهتر است كه براي درمان و توصيه‌هاي غذايي شقاق لب با پزشك مشورت شود. انتهاي پيام
منبع: خبرگزارى ايسنا
ويتامين هاي A،B،C،E در چه مواد خوراکي وجود دارند؟
1- ويتامين A
منابع طبيعي غذايي: تخم مرغ، سبزيجات و ميوه هاي رنگي، روغن کبد ماهي، لبنيات، عسل
علائم کمبود ويتامين A: عفونت دندان، آلرژي ها، موهاي خشک، عقب افتادگي در رشد، سوزش و خارش در چشم، شبکوري، مشکل سينوس، خشکي پوست، ضعف قوه بويايي.
اهميت ويتامين A براي سلامتي:
شکل گيري سالم استخوان ها ، دندان ها و پوست، قوت بخشيدن به لايه خارجي ناخن و ديگر اندام ها، افزايش رشد و سرزندگي و نشاط، رشد و ترميم بافت هاي بدن، مفيد براي سلامت موها و چشم ها و ضروري در دوران بارداري و شيردهي.موادي که از جذب ويتامين A جلوگيري مي کنند: قهوه، الکل، مصرف بيش از حد آهن، روغن هاي معدني. موادي که جذب ويتامين A را زيادتر مي کنند: ويتامين C، D،E، F ، روي ، کلسيم، ويتامين - Complex- B
2- ويتامين B
الف - B-Complex
منابع طبيعي غذايي : همه غلات و دانه ها، کبد، مخمر آبجو
علائم کمبود: کم اشتهايي، پوست خشک خشن، موهاي شکننده و تيره و بي حال، يبوست و جوش.
موادي که از جذب آن جلوگيري مي کنند:
استرس، مصرف بيش از حد شکر، قهوه، الکل، قرص هاي ضد بارداري، عفونت ها، آنتي بيوتيک ها.
موادي که به جذب آن کمک مي کنند: کلسيم ، ويتامين هاي E ، C و فسفر.

ب - ويتامين B1
منابع طبيعي غذايي: گوشتهاي دل ، جگر، کله پاچه، مغز گردو، جوانه گندم، گوشت خوک، گوشت مرغ، بوقلمون، ماهي، برنج قهوه اي، زرده تخم مرغ، تمام حبوبات، شيره چغندرقند، مخمرآبجو و تمام غلات. علائم کمبود: افسردگي، يبوست، عصبي بودن، رشد ناقص در کودکان، کوتاهي انگشتان دست و پا، ضعف، خستگي، حساس بودن نسبت به سر و صدا، کم اشتهايي.
موادي که از جذب آن جلوگيري مي کنند: تنباکو، استرس، تب، قهوه، الکل، جراحي، صدف خام.
موادي که به جذب آن کمک مي کنند: ويتامين B-Complex، سولفور، منگنز، ويتامين B2، آهن، ويتامين C و E.
ت - ويتامين B2
منابع طبيعي غذايي: پنير، شير، زرده تخم مرغ، مغز گردو، مخمر آبجو، دل و جگر، کله پاچه، تمام حبوبات، شيره چغندرقند.
علائم کمبود: التهاب دهان، مشکلات چشميف سرگيجه، ضعف گوارش، التهابات پوستي.
موادي که از جذب آن جلوگيري مي کنند: الکل، تنباکو، مصرف بيش از حد شکر، قهوه.
مواردي که به جذب آن کمک مي کنند: فسفر، نياسين، ويتامينC ، B-Complex، B6 .
ج: ويتامين B6 (پيروکسين)
منابع طبيعي غذايي: شير، کلم پيچ، گرمک، حبوبات، شيره چغندقند، گوشت، دل و جگر، کله پاچه، جوانه گندم، برنج قهوه اي ، آلو ، سبزيجات پربرگ سبز، مخمر آبجو.
علائم کمبود: احتمال ضعف در کنترل عضلات، عصبي بودن، التهابات و ناراحتي هاي پوستي، اختلالات گوارشي، کمبود ترشح انسولين ، جوش، تحريک پذيري و تند مزاجي، ضعف در عضلات، تشنج در نوزادان، افسردگي، معلوليت ها، آرتروز، کمخوني.
موادي که از جذب آن جلوگيري مي کنند: الکل، قرص هاي ضدبارداري، تنباکو، تابش اشعه راديواکتيو، قهوه.
موادي که به جذب آن کمک مي کنند: اسيدهاي چرب، سديم، ويتامين هاي B1، B2، C و B-Complex.

ث - ويتامين H
منابع طبيعي غذايي: ساردين، جگر، حبوبات، زرده تخم مرغ، برنج کته، عدس، غلات ،گوشته اي دل و جگر، کله پاچه، مخمر آبجو.
علائم کمبود: نگراني و دلواپسي شديد، کم اشتهايي، نقص در سوخت و ساز چربي، افسردگي، رنگ پوست مايل به خاکستري، التهابات پوستي.
موادي که ازجذب آن جلوگيري مي کنند: الکل، سفيده تخم مرغ خام، قهوه.
موادي که به جذب آن کمک مي کنند: سولفور، ويتامين B12، آهن، ويتامين B-Complex، ويتامين C، اسيد پانتوتنيک (PA ، نوعي ويتامين ب کمپلکس)
ج - اينوسيتول منابع طبيعي غذايي: مرکبات، گردو، شير، گوشت، مخمرآبجو، شيره چغندرقند، سبزيجات، لسيتين. علائم کمبود: مشکلات چشمي، کلسترول بالا، مشکلات پوستي، يبوست.
موادي که از جذب آن جلوگيري مي کنند: مصرف بيش از حد شکر، ذرت، قهوه، الکل.
موادي که به جذب آن کمک مي کنند: ويتامين هاي B1، B2، B-Complex، فسفر.
چ - اسيد پانتوتنيک
منابع طبيعي غذايي: زرده تخم مرغ، آب پرتغال، مخمر آبجو، حبوبات، جگر، تمام دانه ها و غلات، ماهي آزاد، جوانه گندم.
علائم کمبود: فشارهاي شکمي، حساسيت به انسولين، اگزما، ريزش مو، اسهال، مشکل کليه، پايين بودن قند خون.
موادي که از جذب آن جلوگيري مي کنند: قهوه، الکل.
موادي که به جذب آن کمک مي کنند: ويتامين هاي C، B6، B12،آهن، بيوتين، B-Complex. ح – اسيدپارا آمينوبنزوئيک (PABA)
منابع طبيعي غذايي: سبزيجات پربرگ سبز، گوشت دل و جگر، کله پاچه، ماست، جوانه گندم، شيره چغندقند، مخمر آبجو.علائم کمبود: عصبي بودن ، کم خوني، يبوست، خستگي ، سردرد، مشکل گوارش، اگزما، مشکلات پوستي، ريزش مو، کم شدن مقاومت پوست در برابرتابش خورشيد.

موادي که از جذب آن جلوگيري مي کنند: قهوه، الکل، سولفوناميد (نوعي آنتي بيوتک).
موادي که به جذب آن کمک مي کنند: ويتامين C، آهن، ويتامين B-Complex.

3- ويتامين C (اسيد اسکوربيک):
منابع طبيعي غذايي: سيب زميني ، گيلاس، جوانه دانه هاي يونجه، فلفل ها، مرکبات، گرمک، کلم بروکلي، توت فرنگي. علائم کمبود: ضعف عضلاني، کم خوني، کم اشتهايي، عدم انعقاد خون (هموفيلي) تورم در زخم ها و شکستگي ها، خونريزي لثه ها، آسيب ديدگي و کوفتگي، کم شدن مقاومت بدن در برابر عفونت. موادي که از جذب آن جلوگيري مي کنند: استرس، تب بالا، تنباکو، آنتي بيوتيک ها، آسپرين، کورتيزون. موادي که به جذب آن کمک مي کنند: فسفر، کلسيم، ويتامين هاي A ، C و F .
4- ويتامين D
منابع طبيعي غذايي: چربي، کره، روغن کبدماهي، شاه ماهي، ساردين ها، زرده تخم مرغ، ماهي آزاد، ماهي تن.
علائم کمبود: احتمالا منجر به راشي تيسم مي شود. کمبود نيرو (ضعف عمومي) ضعف عضلاني، جذب ناقص و ناکافي کلسيم، رسوب فسفر در کليه ها، اسهال، بي خوابي، عصبي بودن.
موادي که از جذب آن جلوگيري مي کنند:روغن هاي معدني (کاني)
موادي که به جذب آن کمک مي کنند: فسفر، کلسيم، ويتامين هاي A، C، F.
5- ويتامين E
منابع طبيعي غذايي: کره مارگارين، روغن هاي گياهي، انواع غلات، سيب زميني، شيره چغندرقند، سبزيجات سبز، تخم مرغ، گوشت هاي دل و جگر، کله پاچه، جگر خشک شده، جوانه گندم.
علائم کمبود: سستي و شکنندگي سلولهاي گلبول قرمز خون، موهاي خشک کمرنگ، نازايي، ضعف و ناتواني، مشکلات گوارشي، سقط جنين، بيماري قلبي، بزرگي پروستات.
موادي که از جذب آن جلوگيري مي کنند: روغنهاي معدني، روغن و چربي فاسد شده، قرص هاي ضد بارداري.
موادي که به جذب آن کمک مي کنند: فسفر، کلسيم، Choline (نوعي ويتامين B-Complex، ويتامين هاي A، C،F
ويتامين A
ويتامين A در حفظ بينايی خوب، سلامت پوست و غشاهای مخاطی مهم و مفيد است. همچنين تحقيقات نشان می دهد كه اين ويتامين برای عملكرد سيستم ايمنی بدن ضروری است. ويتامين A همچنين برای رشد، تشكيل استخوان، توليد مثل و بهبود زخمها مؤثر و مفيد است. كبد می تواند نياز يكسالة بدن به اين ويتامين را به صورت ذخيره در خود نگه دارد. اگر فرد بيمار شود يا دچار عفونتی شود، اين ذخيره سريعاً قابل استفاده است.موارد استفادهآكنه و پسوريازيس: داروهای شامل ويتامين A در از بين بردن آكنه و پسوريازيس موفق بوده اند. اخيراً داروی جديد ديگری از ويتامين A ساخته شده است كه باعث كمتر شدن چروك و آثار زخم پوست شده و آنها را كوچك و ناچيز می كند همچنين از تشكيل چروك جديد نيز جلوگيری می كند.سيستم ايمنی: تحقيقات نشان می دهد كه ويتامين A به عنوان يادآور سيستم ايمنی عمل كرده،‌ بدن را در مقابل بيماريها و عفونتها، مخصوصاً عفونتهای ويروسی حمايت می كند.بهبود زخم: وقتی كه بافت و پوست جديد در حال تشكيل است، بدن در كنار ساير مواد مغذی نياز به ويتامين A نيز دارد.سرخك: مرگ و مير ناشی از اين بيماری را در بين شيرخواران كاهش می دهد.همچنين در درمان شب كوری و هيپركراتوزيز استفاده می شود.منابع غذايیشما می توانيد مكمل ويتامين A طبيعی را كه به صورت رتينول يا رتينيل پالميتات است خريداری كنيد. همه اشكال ويتامين A به راحتي قابل جذب هستند. قرصها و كپسولهای موجود 10000، 25000 و 50000واحد هستند. پزشك در انتخاب ميزان ويتامين A مصرفی به شما كمك می كند. بيشتر مولتی ويتامينها حاوی ميزان مجاز توصيه شده برای ويتامين A هستند. اگر شما از مولتی ويتامين استفاده می كنيد، احتمالاً بيشتر از ميزان توسط مورد نياز، ويتامين A دريافت كرده ايد. بدون مشورت با پزشك هرگز بيشتر از 25000 واحد روزانه (10000 واحد برای بچه ها) مصرف نكنيد.در بيشتر موارد استفاده از بتاكاروتن كه پيش ساز ويتامين A است، جايگزين مطمئني براي ويتامين A ميباشد. بر خلاف ويتامين A، بتاكاروتن محلول در آب است و در بدن ساخته نمی شود، بنابراين مصرف مقدار زياد آن بدون خطر است. بتاكاروتن جايگزين خوبی برای ويتامين A در بچه ها و بزرگسالانی که دچار بيماری كبدی و كليوی هستند و زنان حامله است.نحوه مصرفويتامين A محلول در چربی است و برای جذب نياز به رژيم غذايی حاوی چربی دارد. مكملهای ويتامين A بايد همراه با غذا و يا با فاصله كوتاهی بعد از غذا مصرف شود.موارد احتياطخانمهای حامله نبايد از مكملهای ويتامين A استفاده كنند زيرا باعث نقايص مادرزادی در جنين ميشود. همة‌ ويتامينهايی كه در اين دوره استفاده می شوند حاوی مقداری ويتامين A هستند و مصرف هر مقدار بيشتری برای جنين خطرناك است.مصرف زياد ويتامين A براي بدن سمي و حتي كشنده است. معمولاً ميزان ويتامين A دريافتي از رژيم غذايي آنقدر زياد نيست كه باعث مسمويت شود، اما مصرف مكملهاي ويتامين A بدون نظر پزشك توصيه نمی شود.ويتامين A در انواع مختلفی از فرمولهای ويتامينی يافت می شود. برای مثال مكملهايی كه با نامهای "فرمول سيستم ايمني"، "فرمول سرماخوردگي"، "فرمول چشمي"، "فرمول پوستي" يا "فرمول آكنه" موجود هستند همگي حاوي ويتامين A هستند. اگر شما از انواع مختلف فرمولي ويتامين A استفاده كنيد خود را در معرض خطر مسموميت با اين ويتامين قرار داده ايد.بعضي از نشانه های مسموميت با ويتامين A شامل سردرد، خستگی، درد مفاصل و عضلات، خشك شدن و ترك لبها و پوست، چشمهای خشك و تحريك پذير، تهوع يا اسهال و ريزش مو است.مصرف الكل، احتمال مسموميت با ويتامين A را افزايش می دهد. مصرف بيش از 25000 واحد از ويتامين A روزانه در بزرگسال و 10000 واحد روزانه در بچه ها، چه از غذا و چه از مكملهای اين ويتامين می تواند باعث مسموميت شود. در صورتي كه از آكوتان، رتين - آيا هر داروی مشتق شده از ويتامين A برای درمان آكنه، پسوريازيس يا ديگر مشكلات پوستي استفاده می كنيد، مكمل های ويتامين A را مصرف نكنيد.تداخلهای احتمالیمصرف زياد ويتامين E باعث می شود كه بدن از ويتامين A بيشتری استفاده كند.براي استفاده از ويتامين A بدن نيازمند به «روی» است.كمبود روی می تواند علايمی مشابه با كمبود ويتامين A در بدن ايجاد كند، زيرا بدون حضور روی بدن قادر به استفاده از ويتامين A نيست.بدن شما برای استفاده از ويتامين A نيازی به مقدار كافی پروتئين دارد. يك فرد بزرگسال بايد روزانه حدود 7 از پروتئين و بچه ها حداقل 4از مصرف كنند.بعضی از داروها نظير استروژن و قرصهای خوراکی ضدحاملگی سطح رتينول را در خون افزايش می دهند. اگر شما به طور مرتب از دارويی استفاده می كنيد، قبل از مصرف مكمل ويتامين A با پزشك مشورت كنيد.
ويتامين ها
تقسيم بندي ويتامينها :
1- ويتامينهاي محلول در آب : جذب ويتامينهاي محلول در آب آسان است . اکثر اين ويتامينها در بدن ذخيره نمي شوند و مازاد آنها دفع مي گردد بنابراين بهتر است که در غذاي روزمره ، وجود داشته باشد . مازاد اين ويتامينها از طريق کليه دفع مي شوند و ايجاد مسمومين نمي کنند . نبايد مقادير ( دوزهاي ) زيادي از اين ويتامينها دريافت کرد.
به عنوان مثال اگر بدن به مدت طولاني ويتامين A و C دريافت کند به اين دوز وابسته مي شود و اگر به مقدار طبيعي باز گردد نشانه هاي کمبود اختلال ايجاد مي گردد . مصرف زياد و مداوم ويتامين C مي تواند باعث کاهش PH ادرار ، بالا بردن خطر ابتلا به عفونت هاي ادراري، بالا رفتن خطر ابتلا به سنگهاي آکسالاده با دوز بالا ( مخصوصاً در افرادي که مستعد باشند ) مي گردد . به علاوه چون جذب آهن را زياد مي کند خطر مسموميت به آهن هم مطرح مي شود.
2- ويتامين هاي محلول در چربي : جذب اين ويتامين ها مشکل است و تابع جذب چربيهاست. بنابراين چنانچه در غذا چربي نباشد و يا جذب چربيها مختل شود ، هضم و جذب اين دسته از ويتامين نيز مختل مي شود . ويتامينهاي محلول در چربي از راه ادرار دفع نمي شوند و نسبت به حرارت مقاومت بيشتري دارند . مصرف مقدار زيادي از اين ويتامينها ممکن است در دراز مدت ايجاد مسموميت کند .

ويتامين A :
ويتامين A در غذاهاي حيواني بيشتر از گياهي يافت مي شود . د رگياهان ماده ديگري به نام کاروتن وجود دارد که نارنجي رنگ يا زرد پر رنگ است و نوع غير فعال اين ويتامين است و پس از جذب در بدن انسان به ويتامين A تبديل مي گردد .

ويتامين A يک ويتامين محلول در چربي است ، يک الکل آلي است و از نظر ترکيب شيميايي در غذاها به صورت ترکيب با اسيدهاي چرب وجود دارد بنابراين در دستگاه گوارش بايد مانند چربيها هضم شود و پس از آن جذب شود . فرم معمول آن در غذاي روزانه ما فرم الکلي با رتينول است . مشکل ذخيره کبدي آنها ( مهمترين جاي ذخيره کبد است ) الکلي است.
ويتامين A از مواد سازنده بيگمان يا ماده رنگي سلولهاي شبکيه چشم مي باشد و نقش مهمي در بينايي دارد .

اعمال ويتامين A :
1- تنظيم مکانيسم بينايي
2- رشد
3- دفاع و سيستم ايمني
4- توليد مثل

منابع غذايي ويتامين A :
ويتامين A در مواد غذايي حيواني وجود دارد . يک منبع عمده غذايي ويتامين A ، کبد حيوانات بخصوص کبد بعضي از انواع ماهيها مي باشد . در گوشت ، تخم مرغ ، شير ، کره نيز مقادير قابل ملاحظه اي از اين ويتامين يافت مي شود .
تمام اقشار جامعه نمي توانند به اندازه کافي مواد غذايي حيواني تأمين کنند ، در ضمن آنهايي که مقدار کافي مواد غذايي حيواني دريافت مي کنند تمام ويتامين A را نمي توانند از غذاهاي حيواني دريافت کنند . بنابراين نياز دارند از منابع گياهي که حاوي پيش سازهاي ويتامين A هستند مثل سبزي هاي سبز پر رنگ و تيره استفاده کنند . در بين سبزيجات و ميوه جات هويج ، زردآلو، آلو ، هلو ، گرمک ، طالبي مقادير قابل ملاحظه اي کاروتن دارند .
تفاوت قابل توجهي بين برگهاي سبز روشن و سبز تيره وجود دارد بعنوان مثال برگهاي سبز تيره کاهو داراي منيزيم است و تلخ مزه است . اغلب آنها را دور مي ريزيم ، برگهاي سبز روشن را با علاقه بيشتر مي خوريم . در صورتيکه برگهاي سبز تبره حدود صد برابر برگهاي سبز روشن ارزش پيش سازي ويتامين A را دارند . بنابراين بايد توجه داشته باشيد که حتي الامکان از برگهاي سبز تيره استفاده کنيد .

کمبود ويتامين A :
1- باعث ايجاد کراتوز پوستي مي شود .
2- شب کوري : کسي که به کراتوز پوستي رسيده باشد حتماً دچار شب کوري نيز شده است.
3- در مرحله بعد ضايعه اي ايجاد مي شود که به نام لکه هاي بيتو مشهور است که نام دانشمند فرانسوي ، که اين لکه ها را شناسايي کرده است .

4- اثر کمبود ويتامين A بر روي ملتحمه چشم موجب خشکي ، ناصافي و کاهش اشک مي شود که اصطلاحاً گزروفتالمي گفته مي شود .
5- در مرحله بعدي اگر کمبود ادامه پيدا کند ، تا زمانيکه 3/2 سطح کره چشم را گزروفتالمي فرا گرفته باشد مي توانيد با دادن ويتامين A ، فرد را درمان کنيد و اگر در اين مرحله درمان نشود مبتلا به اتومالاشيا ( زخم قرينه ) مي شود و هنگامي که فرد به اين مرحله رسيد کور مي شود.
مصرف زياد اين ويتامين باعث ايجاد مسموميت مي شود. رنگ لثه ها را تغيير مي دهد، حالت تهوع ايجاد مي کند و باعث رنگ پريدگي مي شود.
مسموميت با بتاکاروتن هم پيش مي آيد که رنگ پوست زرد مي شود ، وجه تمايز آن با زردي در اين است که در زردي قسمت سفيدي چشم زرد مي شود اما در مسموميت با بتاکاروتن پوست بدن زرد است .
[1] Night blindness
[2] Ebers papyrus
[3] Livingstone
[4] Hopkins and steep
[5] Lard

المپياد علوم تجربي سال 84

ارديبهشت 1384
المپياد علوم تجربي پايه ي اول مرحله ي استاني
المپياد علوم تجربي پايه ي دوم مرحله ي استاني
المپياد علوم تجربي پايه ي سوم مرحله ي استاني
سوالات تستي چهار گزينه اي يايه اول / دوم / سوم راهنمايي 30 سوال 60 امتياز
سوالات تشريحي اول / دوم / سوم رهنمايي 8 سوال 40 امتياز
مدت پاسخگويي : 60 دقيقه
هر پاسخ نادرست چهار گزينه اي يك سوم نمره ي منفي دارد
پايه اول راهنمايي
الف : سوالات چهار گزينه اي پايه اول
1- براي نگهداري بعضي از گازها از جمله كربن دي اكسيد آن ها را به صورت مايع در ك÷سول هاي فلزي ذخيره مي كنند . براي اين كار از كدام ويپگي ماده استفاده مي شود؟
الف) ساختار ذره اي ب) جنبش ذرات سازنده ي ماده ج) تراكم پذيري د) ثابت بودن دما در نقطه ي ذوب
2- كدام يك از مواد زير نقطه ي ذوب معين دارد؟
الف) شيشه ب) مس ج) شكلات د) قير
3- يك گروه از دانش آموزان گزارش فعاليت مربوط به (اثر عوامل مختلف بر سرعت تبخير مايعات) را به صورت جدول زير به معلم خود دادند. معلم ÷س از بررسي نتايج به آ« ها گفت (در انجام يكي از قسمت هاي آزمايش دقت لازم را نداشته ايد و بايد دوباره آن را تكرار كنيد .) به نظر شما كدام قسمت آزمايش دوباره بايد تكرار شود؟
الف) آزمايش 1 ب) آزمايش 2 ج) آزمايش 3 د) آزمايش 4
4- در كدام يك از مواد زير حركت انتقالي و چرخشي ذرات تشكيل دهنده زياد است؟
الف) يخ ب) بستني ج) چاي داغ د) هوا
5- كدام يك از مثال ها ي زير يك ÷ديده ي گرمازا است؟
الف) ذوب شدن كره ب) تشكيل برفك در يخچال ج) بخار شدن يخ خشك د) خشك شدن استن روي وست
6- كدام يك از فلزات زير آلياپ است؟
الف) آهن ب) طلاي زينتي ج) روي د) نقره
7- كدام يك از عوامل زير اثري در مقدار انرژي پتانسيل وزنه ي آويخته شده از سقف ندارد؟
الف) ارتفاع ب) جرم وزنه ج) شتاب جاذبه ي زمين د) سرعت
8- كدام يك از گزينه هاي زير مثالي براي تبديل انرپي مكانيكي به الكتريكي است؟
الف) فنر فشرده اي كه آزاد مي شود ب) موتور اتومبيل
ج) اتوي روشن د) موتور برق
9- سرعت كدام يك از متحرك هاي زير بيش از بقيه است؟
الف) مسافت 120 متر را در 2 دقيقه طي مي كند. ب) مسافت 120 متر را در 1 دقيقه طي كند.
ج) مسافت 60 متر را در 2 دقيقه طي مي كند. د) مسافت 60 متر را در 1 دقيقه طي مي كند.
10- در بعضي از انواع قطارها توده ي فشرده اي از هوا بين قطار و ريل فاصله مي اندازد اين كار باعث مي شود ...
الف) اصطكاك بين قطار و ريل كم شده و سرعت قطار افزايش مي يابد.
ب) نيروي تكيه گاه كاهش يافته و سرعت قطار زياد مي شود.
ج) نيروي جاذبه ي زمين بر قطار كاهش يافته سرعت قطار زياد مي شود.
د) نيروي جاذبه ي زمين بر قطار افزايش يافته سرعت آن زياد مي شود.
11- شباهت مولكول كربن دي اكسيد و آب در چيست؟
الف) تعداد اتم ب) نوع اتم ها ج) چگونگي اتصال اتم ها د) جرم اتم ها
12- در كدام يك از گزينه هاي زير فاصله ي بين ذرات تشكيل دهنده بيشتر است؟
الف) خاك ب) بخار آب ج) جيوه د) چوب
13- حجم هاي مساوي از سه ماده را در زمان يكسان حرارت داده ايم . نمودار مقابل افزايش حجم آن ها را نشان مي دهد. كداميك از گزينه هاي زير مربوط به اين نمودار است؟
الف) ماده ي 1 : آب – ماده ي 2 : مس – ماده ي 3 : اكسيژن
ب) ماده ي 1 : هوا – ماده ي 2 : جيوه – ماده ي 3 : الكل
ج)ماده ي 1 : روغن – ماده ي 2 : جيوه – ماده ي 3 : نيتروژن
د) ماده ي 1 : اكسيژن – ماده ي 2 : آلومينيوم – ماده ي 3 : آب
14- براي خنك كردن آب مي توان مقداري يخ در داخل آن قرار داد زيرا ....
الف) يخ براي ذوب شدن از محيط اطراف گرما مي گيرد.
ب) يخ مي تواند به محيط گرما داده و ذوب شود.
ج) دماي يخ ÷ايين است و محيط اطراف خو را سرد مي كند.
د) يخ به عنوان يك نا خالصي در آب باعث ÷ايين آوردن دما مي شود.
15- در شكل مقابل كدام يك از فلش ها محل منبع حرارتي را به درستي نشان مي دهد؟
الف) ب) ج) د)
16- كدام يك از شرايط زير براي تشكيل شبنم ضروري است؟
الف) كاهش دماي محيط تا كم تر از نقطه ي شبنم ب)وجود هسته هاي تراكمي در هوا
ج) تفوت دماي شب و روز د) صاف بودن هوا و ابري نبودن آن
17- ابرهاي پر مانند لايه اي كه در ارتفاعات بالا تشكيل مي شوند را ابر .............مي نامند.
الف) سيروس ب) استراتوكومولوس ج) سيروكومولوس د) سيرو استراتوس
18- كدام يك از عوامل زير از مقدار آب هاي جاري كاسته و باعث افزايش آب هاي فرورو مي شود؟
الف) شيب زياد زمين ب) زياد بودن مقدار گياخاك ج) ÷وشش گياهي كم د) غير قابل بودن نفوذ زمين
19- عامل اصلي تراكم جمعيت در قسمت هاي شمالي كشور ما .........است.
الف) وجود مناطق كوهستاني ب) ارتباط با دريا ج) ميزان بارندگي د) وجود آبهاي جاري
20- منبع انرپي چرخه ي آب زمين چيست؟
الف) باد ب) جاذبه ي زمين ج) نور خورشيد د) گرماي اطراف زمين
21- كداميك از گزينه هاي زير ويپگي چشمه است؟
الف) لايه ي آبداري كه بر روي لايه ي نفوذنا÷ذير تشكيل شده
ب) خارج كردن آب از لايه ي آبدار به وسيله ي پمپ برقي
ج) راه يافتن لايه ي آبدار زير زميني به طور خود به خود به سطح زمين
د) پايين تر بودن سطح ايستادگي نسبت به دهانه ي چشمه
22- گوارش شيميايي غذا در كدام قسمت دستگاه گوارش كرم خاكي انجام يم شود؟
الف) چينه دان ب) روده ج) سنگدان د) حلق
23- در كدام يك از جانوران زير مثانه ي شنا وجود دارد؟
الف) قورباغه ي درختي ب) اره ماهي ج) لاك ÷شت دريايي د) ماهي قزل آلا

24- كدام يك از گياهان زير از رويش هاگ به وجود مي آيند؟
الف) خزه ب) كاج ج) نخود د) چنار
25- ساقه ي كداميك از گياهان زير داراي حلقه هاي رشد سالانه است؟
الف) لوبيا ب) برنج ج) نارگيل د) كاج
26- كدام گروه هاي جانوري ساختار بافتي ندارد؟
الف) مرجان ها ب) نرم تنان ج) اسفنج ها د) كيسه تنان
27- كدام يك از گياهان زير از نظر تكاملي در رده ي ÷ايين تري قرار دارد؟
الف) چنار ب) كاج ج) لوبيا د) خزه
28- كدام يك از گزينه هاي زير مربوط به گياهان تك لپه است ؟
الف) داشتن مخروط ب) برگ هاي سوزني شكل ج) دستجات آوندي پراكنده در ساقه د) اجزا گل 2 يا 5 قسمتي
29- كدام يك از جانوران زير با بقيه متفاوت است ؟
الف) ميگو ب) سوسك ج) خرچنگ دراز د) خرچنگ گرد
30- كدام يك از ويژگي هاي زير باعث مي شود كه كبوتر را در گروه جانوران خونگرم قرار دهند؟
الف) سوخت و ساز زياد بدن ب) فعاليت زياد در فصول مختلف
ج) بالا بودن درجه حرارت بدن در فصل سرما د) ثابت بودن درجه حرارت بدن در هر دمايي




ب: سوالات تشريحي پايه اول
1- نمودار مقابل مربوط به ذوب نفتالين است . با توجه به آن به سوالات زير ÷اسخ دهيد:
الف) نقطه ي ذوب نفتالين حدود چند درجه است؟
) علت ثابت بودن منحني در محدوده ي BC چيست؟
ج) قسمت CD منحني نشان دهنده ي چه تغييري است؟





2- بادكنك پر از هوا را به مدت نيم ساعت داخل يخچال قرار مي دهيم چه اتفاقي مي افتد ؟اين وضعيت نشان دهنده كدام ويژگي ماده است ؟
3- براي جدا كردن اجزاي مخلوط زير از چه روش هايي ميتوان استفاده كرد؟( اين روش ها را به ترتيب نوشته به صورتي كه هيچ كدام از اجزاي مخلوط دچار دگرگوني و آسيبي نشوند. “ شكر- براده- آهن- ماسه- گوگرد “ A
4- دونده اي براي رسيدن از نقطه A به نقطه E مسيري مطابق شكل روبرو را طي كرد . E
الف) سرعت اين دونده در در فاصله بينA تا B چقدر بوده است ؟
(با مسافت 60 متر و زمان 10 ثانيه )
ب) متوسط سرعت اين دونده در حركت از نقطه يA به نقطه E چقدر ا ست؟
ج) شتاب حركت دونده را حساب كنيد .
5- كدام يك از نمودار هاي زير نشان دهنده ي سرد كردن و انجماد آب است ؟( علت را حداكثر در دو سط توضيح دهيد . )



الف) ب) ج) د)


6- يكي از منابع آلوده كننده آب وارد كردن آب گرم صنايع (مثل صنايع فولاد ) به آن است .توضيح دهيد چگونه آب گرم باعث آلودگي آب ها مي شود ؟

7- زهرابخش هاي از يك اسكلت يك جانور را پيدا كرد . اين بخش ها شامل قسمت هاي زير بود:
جمجمه اي كه در آرواره آن َنه دندان وجود داشت و َنه جايگاه دندان – گردن با تعداد مهره هاي بيش از 7 عدد – بخشي از ستون مهره ها همراه با دنده ها كه به جناغ سينه چسبيده بودند .
او اين اسكلت را را به دبير علوم خود نشان داد و با راهنمايي او متوجه شد كه اسكلت مربوط به چه جانوري است .شما حدس مي زنيد اسكلت مربوط به كدام گروه جانوران مهره داراست ؟
8- شكم پايان بدون صدف اوصولا در زير زمين و داخل خاك زندگي مي كنند. توضيح دهيد فايده اين نوع سازگاري با محيط براي اين جانوران چيست ؟
سوالات المپياد پايه ي دوم المپياد علوم تجربي پايه دوم راهنمايي مرحله ي استاني
سوالات چهار گزينه اي پايه دوم

1- كدام يك از تغييرات زير فيزيكي است ؟
الف) زرد شدن برگ درختان ب) تبديل شير به پنير ج) تصعيد نفتالين د) اكسيد شدن گلوكز در سلول ها
2- كدام يك از گزينه هاي زير از جمله خواص شيميايي مواد است؟
الف) انحلال پذيري در آب ب) قابليت مفتول شدن ج) جلا پذيري د) اكسيد شدن خود به خودي
3- براي خاموش كردن آتش در بغضي موارد از گاز كربن دي اكسيد استفاده مي كنند زيرا اين ماده از طريق .......آن را خاموش مي كند.
الف) سرد كردن آتش ب) جلوگيري از رسيدن سوخت به آتش ج) قرار گرفتن بر روي آتش و جلوگيري از رسيدن اكسيژن د) تغيير دادن حالت ماده ي سوختني
4- كدام يك از شرايط زير از به وقوع پيوستن تغيير شيميايي جلوگيري مي كند؟
الف) نگه داري بعضي داروها در شيشه هاي قهوه اي ب) نگه داري نفتالين در شيشه هاي در بسته
ج) قرار دادن ظرف آب در جايخي يخچال د) خشك شدن لباس خيس در باد
5- انرپي فعال سازي كداميك از بقيه كمتر است؟
الف) تجزيه الكتريكي آب به اكسيپن و هيدروپن ب) اكسيد شدن خود به خودي سديم در مجاورت با هوا ج) سوختن پارافين شمع و توليد گرما و نور د) تشكيل آهن سولفيد از حرارت دادن گوگرد و آهن
6- كدام يك از مثال هاي زير نشان دهنده ي انتشار نور به صورت خط راست است؟
الف) ديده شدن نور چراغ قوه ب) انعكاس نور از روي سطح آب
ج) تشكيل سايه د) شكستن نور در منشور
7- مقدار زاويه A در شكل مقابل چند درجه است؟
الف) 35 ب) 70 ج) 45 د) 55
8- در تجزيه نور به وسيله ي منشور كدام يك از نورها بيش از بقيه شكسته مي شوند؟
الف) آبي ب) قرمز ج) نارنجي د) سبز
9- با توجه به تصوير مقابل قطعه هاي AوB به ترتيب از راست به چپ عبارتند از :
الف) عدسي كاو – آينه ي تخت ب) عدسي كوژ – آينه ي كاو
ج) عدسي كاو – آينه ي كاو د) عدسي كوژ – آينه ي كوژ
10- بسامد كدام يك از فنر هاي زير بزرگ تر است؟
الف) ب) ج) د)
11- اگر بسامد يك موج 50 هرتز و طول موج 5 سانتي متر باشد سرعت انتشار موج چند متر بر ثانيه است؟
الف) 5/0 ب) 50 ج) 5/2 د) 250
12- كدام يك از موج هاي زير براي انتشار نياز به محيط مادي دارد؟
الف) راديويي ب) صوتي ج) فرابنفش د) نور مرئي
13- كداميك از امواج زير براي استريل كردن وسايل و محيط قابل استفاده است؟
الف) فروسرخ ب) اشعه ي ايكس ج) گاما د) ميكروويو
14- كدام يك از جملات زير صحيح است ؟
الف) افزايش انرژي دروني ماده باعث تغيير حالت آن مي شود.
ب)افزايش دماي يك ماده باعث افزايش انرژي دروني آن مي شود.
ج) افزايش دماي يك ماده باعث افزايش پتانسيل ذرات آن مي شود.
د) بين انرپي دروني يك ماده , دما و تغيير حالت ماده ارتباطي وجود ندارد.
15- انتقال گرما در خلا از طريق ..........انجام مي شود.
الف) همرفت و رسانايي ب) تابش و همرفت ج) همرفت د) تابش
16- كدام يك از كاني هاي زير كاني ثانويه است؟
الف) كوارتز ب) فلدسپات ج) تالك د) ميكا
17- كدام يك از كاني هاي زير جلاي شيشه اي داشته و نور را از خود عبور مي دهد؟
الف) مس ب) كوارتز ج) گوگرد د) گرافيت
18- كدام يك از سنگ هاي زير آذرين دروني است؟
الف) گرانيت ب) بازالت ج) ريوليت د) ماسه سنگ
19- كدام يك از سنگ هاي زير به ترتيب ( از راست به چپ) رسوبي تبخيري و رسوبي سيماني است؟
الف) سنگ گچ و بازالت ب) مرمر و كنگلومرا ج) سنگ گچ و كنگلومرا د) گرانيت و ماسه سنگ
20-كدام يك از سنگ هاي زير رسوبي است؟
الف) گرانيت ب) مرمر ج) بازالت د) زغال سنگ
21- احتمال وجود فسيل در كدام يك از سنگ هاي زير وجود دارد؟
الف) مرمر ب) بازالت ج) ماسه سنگ د) گرانيت
22- ميزان تغييرات فيزيكي و شيميايي در كدام افق يا لايه ي خاك كمتر از بقيه است؟
الف) افقC ب) گياخاك روي افق A ج) افقA د) افق B
23- كنترل فعاليت هاي سلول بر عهده ي ..............است.
الف) پوسته ب) هسته ج) ديواره ي سلولي د) سيتوپلاسم
24- كدام يك از گزينه هاي زير مربوط به بافت خون است؟

الف) ب) ج) د)

25- كدام يك از دستگاه هاي زير تقريبا در تمام بدن پراكنده اند ؟
الف) حركتي – تنفسي ب) گوارشي – عصبي ج) گردش خون – ارتباطي د) دفع ادرار – توليد مثل
26- بيماري شب كوري ( اختلال بينايي در نور كم) در اثر كمبود ويتامين .......در بدن به وجود مي آيد.
الف) ب) ج) د)
27- كدام يك از مواد زير براي اينكه جذب دستگاه گوارش شوند نياز به گوارش گوارش ندارند؟
الف) چربي ب) پروتئين ج) مواد نشاسته اي د) آمينواسيد
28- شكل مقابل تصوير ساده شده ي دستگاه گوارش انسان است . بخش هاي AوBوC به ترتيب (از راست به چپ) عبارتند از:
الف) مري – لوزالمعده (پانكراس ) – آ÷انديس
ب) ناي – كبد – راست روده
ج) مري – كبد – آپانديس
د) ناي – لوزالمعده (پانكراس) – راست روده
29- در كداميك از بخش هاي زير آنزيم گوارشي ترشح نمي شود؟
الف) معده ب) دوازدهه ج) دهان د) مري
30- جذب كدام ويتامين بدون كمك شيره هاي گوارشي انجام نمي شود؟
الف) ب) ج) د)
سوالات تشريحي پايه دوم
1- آب اكسيژنه ماده اي شيميايي است كه در اثر حرارت يا نور به آب و
وگاز اكسيژن تجزيه مي شود. در دو لوله ي آزمايش مقدار مساوي
آب اكسيژنه ريخته , لوله ي آزمايش شماره ي 1 را حرارت مي دهيم
و گاز اكسيژن توليد شده را جمع آوري مي نماييم . در لوله ي آزمايش شماره 2
مقدار كمي گرد اكسيد منگنز مي ريزيم و س÷س لوله آزمايش را به آرامي
حرارت داده و گاز اكسيپن توليد شده را جمع آوري مي كنيم سپس نمودار
مربوط حجم گازاكسيژن توليد شده نسبت به زمان در هر دو لوله ي آزمايش
را رسم مي كنيم .
الف) چه عاملي باعث شده گاز اكسيژن توليد شده در لوله ي آزمايش شماره ي 2 بيش تر از لوله ي آزمايش شماره ي 1 باشد؟

ب) اگر در لوله ي آزمايش ديگري (لوله آزمايش شماره ي 3) به مقدار مساوي دو لوله قبلي آب اكسيژنه بريزيم و فقط به آن مقداري گرد اكسيد منگنز اضافه كنيم:
- پيش بيني كنيد مقدار گاز اكسيژن توليد شده در اين لوله به هركدام از لوله هاي آزمايش شماره ي 1 و 2 كمتر است يا بيشتر ؟

- منحني مربوط به پيش بيني خود را بر روي نمودار بالا رسم كنيد.



2- كدام يك از ابزار هاي نوري زير مي توان با استفاده از نور خورشيد كاغذي را آتش زد؟ چرا؟
آينه ي تخت – عدسي كوژ – آينه ي كوژ – عدسي كاو

3- توضيح دهيد چگونه با استفاده از عدسي كوژ و يك عدسي كاو مي توان تصوير يك جسم را بر روي پرده را تشكيل داد؟(بهتر است براي كامل كردن پاسخ خود شكل مربوط به پاسخ خود را رسم نماييد)

4- آزمايشي طراحي كنيد كه نشان دهد اندازه ي تصويري كه از يك جسم بر روي صفحه تشكيل به فاصله ي جسم از منبع نور بستگي دارد.

5- در يك امتحان عملي معلم سه تكه سنگ در اختيار حامد قرار دارد و به او گفت : اگر اين سه تكه سنگ شامل : ماسه سنگ – بازالت و گرانيت باشند چگونه مي توانيد هركدام از اين سنگ ها را بشناسيد. حامد با آوخته هاي قبلي خود به راحتي توانست بازالت را از دو سنگ ديگر تشخيص دهد اما نتوانست دو سنگ باقي مانده را به درستي از هم تشخيص دهد.
الف) فكر مي كنيد حامد با استفاده با استفاده از چه ويژگي هايي توانست سنگ بازالت را از دو سنگ ديگر تشخيص دهد؟
ب) اگر شما بخواهيد به حامد كمك كنيد از كدام ويژگي يا ويژگي ها براي تشخيص براي تشخيص سنگ هاي گرانيت و ماسه سنگ از يكديگر استفاده مي كنيد؟

6- با استفاده از كلمات داده شده نقشه مفهومي زير را كامل كنيد.
(مواد غذايي , كره , برنج , گوشت , چربي , سيب زميني , پروتئين , ماهي , تخم مرغ , قند , روغن)











7- هرگاه تكه اي نان را براي مدت چند دقيقه بجويم احساس مزه ي شيرين مي كنيم . علت را توضيح دهيد.

8- علت اين كه در طول زمان روزه داري ميزان قند خون تقريبا ثابت مي ماند را حد اكثر در دو سطر توضيح دهيد.
سوالات چهار گزينه اي پايه ي سوم راهنمايي

1-كدام يك از مواد زير رساناي الكتريكي است؟
الف) گوگرد ب) اكسيژن ج) جيوه د) لاستيك
2- در كداميك از عناصر زير تفاوت بين تعداد پروتون ها و نوترون ها در هسته بيشتر است؟
الف) ب) ج) د)
3- كداميك از مواد زير تركيب يوني است؟
الف) كلسيم كربنات ب) كربن دي اكسيد ج) آمونياك د) شكر
4- كداميك از مواد زير باعث تغيير رنگ تورنسل و فنل فتالئين مي شود؟
الف) سركه ب) ويتامين C ج) نوشابه گازدار د) شامپو
5- كداميك از جملات زير صحيح است؟
الف) مولكول ها در تركيبات يوني به صورت مجزا يكديگر قرار مي گيرند .
ب) پراكنده شدن اجزاي تشكيل دهنده ي تركيبات يوني در آب باعث تغيير رسانايي الكتريكي آن مي شود
ج) بين اجزاي تشكيل دهنده ي تركيبات يوني پيوند كووالانسي وجود دارد؟
د) تركيبات يوني به راحتي در حلال هاي آلي حل شده و قابليت حل شدن آن ها در آب كم است.
6- در برخورد يك ورقه ي قاره اي و يك ورقه ي اقيانوسي .......و به دنبال آن ........به وجود مي آيد.
الف) ورقه ي قاره اي به زير ورقه ي اقيانوسي رفته – گودال عميق اقيانوسي
ب) ورقه اقيانوسي به زير ورقه ي قاره اي رفته – گودال عميق اقيانوسي
ج) يكي از ورقه ها به زير ديگري فرو رفته – گودال عميق اقيانوسي
د) يكي از ورقه ها به زير ديگري فرورفته – كوه و زلزله هاي شديد
7- اطلاعات به دست آمده از سياره ي پلوتو به دليل ...... بسيار ناچيز است .
الف) كم بودن قطر ب) نا مشخص بودن چگالي ج) كم بودن سرعت حركت د) زياد بودن مدت زمان گردش به دور خورشيد
8- اجرام آسماني هستند كه به راحتي در روي زمين مي توان جنس آن ها را با استفاده از آزمايش هاي متعدد تشخيص داد :
الف) قمر ب) شهاب سنگ ج) دنباله دار د) سيارك
9- مجموعه ي ستاره هايي كه به دور يك مركز مي چرخند ........ناميده مي شوند.
الف) منظومه ب) صورت فلكي ب) كهكشان د) سيارك ها
10- سياره ي ........به دليل حالت ......آن در گروه سيارات داخلي قرار مي گيرد .
الف) زحل – مايع يا گاز ب) زحل – جامد ج) زهره – مايع يا گاز د) زهره – جامد
11- در كدام يك از دوران هاي زمين شناسي نهاندانگان به عنوان گياهان اصلي روي خشكي محسوب مي شوند.
الف) مزوزوئيك ب) سنوزوئيك ج) پالئوزوئيك د) پركامبرين
12- رشته كوه هاي ميان اقيانوسي در اثر فعاليت كدام ورقه هاي پوسته ي زمين تشكيل مي شوند؟
الف) دو ورقه ي قاره اي برخورد كننده با هم ب) ورقه هايي كه در كنار هم مي لغزند
ج) ورقه هاي دور شونده د) ورقه هاي اقيانوسي كه با ورقه هاي قاره اي برخورد مي كنند
13- علت خميري بودن سنگ هاي زير سنگ كره .........است.
الف) زياد بودن دما ب) كم بودن فشار ج) زياد بودن دما و فشار د) كم بودن فشار و زياد بودن دما
14- علت برقراري جريان همرفتي در نرم كره .........است.
الف) دماي زياد ب) فشار كم ج) اختلاف چگالي د) چگالي زياد
15- كدام يك از گزينه هاي زير وژگي سنگ هاي رسوبي نيست؟
الف) معمولا به صورت لايه هاي موازي تشكيل مي شوند.
ب) احتمال وجود فسيل در آن ها وجود دارد.
ج) اصولا لايه هاي قديمي در زير و لايه هاي جديد بالاتر هستند.
د) احتمال به وجود آمدن چين خوردگي در آن ها ناچيز است.
16- پروين 4 مقاومت مختلف را طي چهار آزمايش در مداري ثابت قرار داد و شدت جريان آن ها را برحسب آمپر اندازه گرفت . اگر شدت جريان هاي اندازه گيري شده مطابق گزينه هاي زير باشد , مقاومت الكتريكي كدام يك بيشتر است؟
الف) 5/0 ب) 5/2 ج) 5/1 د) 25/0
17- در كدام يك از حالات زير كار انجام مي شود ؟
الف) اتومبيلي با سرعت ثابت 70 كيلومتر در ساعت در جاده اي مستقيم حركت مي كند.
ب) فنري با نيروي 5 نيوتن فشره شده است.
ج) شخصي به جرم 60 كيلوگرم در بالاي نردباني ايستاده است.
د) ارابه ي متحركي سر پيچ جاده تغيير جهت مي دهد.
28- كدام يك از افراد زير كار بيش تري انجام مي دهد. شخصي كه .....
الف) وزنه ي 500 نيوتني را در ارتفاع 5/1 متري سطح زمين نگه داشته است.
ب) وزنه ي 100 نيوتني را به اندازه ي 5 متر روي زمين مي كشد و نيرو سنجي كه به وزنه متصل است عدد 14 نيوتن را نشان مي دهد.
ج) جسمي به جرم 50 كيلوگرم را به اندازه ي 3 مترافقيروي زمين جابه جا مي كند.
د) وزنه ي 500 نيوتني را 1 متربه طرف بالا حركت مي دهد.
19- در كدام يك از گزينه هاي زير تبديل انرژي انجام مي شود؟
الف) فنر فشرده شده ب) وزنه ي در حال سقوط ج) فردي كه روي صندلي نشسته است. د) وزنه ي آويزان و بدون حركت
20- مزيت مكانيكي كدام يك از ماشين هاي زير بيشتر است؟
الف) نيروي مقاوم 20 نيوتني را با نيروي محرك 5 نيوتني جابه جا مي كند .
ب) نيروي مقاوم 20 نيوتني را با نيروي محرك 100 نيوتني جابه جا مي كند.
ج) با نيروي 16 نيوتني وزنه 4/2 كيلوگرمي را جابه جا مي كند.
د) با نيروي 8 نيوتني وزنه ي 3 كيلوگرمي را جابه جا مي كند.
21- در كدام يك آهنرباي دايمي به كار رفته است؟
الف) زنگ اخبار ب) قطب نما ج) موتور پنكه د) جرثقيل الكتريكي
22- مزيت مكانيكي كدام يك از ماشين هاي ساده ي زير بيش تر است؟

الف) ب) ج) د)





23- ميله ي شيشه اي بار داري را مطابق شكل زير به الكتروسكوپي كه داراي بار منفي است نزديك مي كنيم اما تماس نمي دهيم . فاصله ي بين ورقه هاي الكتروسكوپ چگونه تغيير مي كند؟ با نزديك شدن ميله شيشه اي ...
الف) هيچ تغييري در فاصله ي بين ورقه ها مشاهده نمي شود.
ب) ورقه ها به يكديگر نزديك مي شوند.
ج) ورقه ها از يكديگر دور مي شوند.
د) ورقه ها ابتدا به هم نزديك و سپس از هم دور مي شوند.
24- كاهش رشته هاي پروتئيني و كاهش ذخيره ي كلسيم و فسفر در استخوان به ترتيب باعث .....و .....
مي شوند.
الف) پوكي استخوان – خم شدن استخوان هاي پا (بيماري راشيتيسم )
ب) پوكي – شكننده شدن استخوان
ج) شكننده شدن - پوكي استخوان
د) راشيتيسم - پوكي استخوان
25- كدام يك از گزينه هاي زير ويژگي خاص ماهيچه ي قلبي است؟
الف) غير ارادي ب) سلول هاي منشعب ج) مخطط د) سلول هاي دوكي شكل
26- با توجه به نوع عملكرد , كدام يك از غدد زير به عنوان (غده ي رهبر) عمل مي كند؟
الف) فوق كليه ب) تيروئيد ج) لوزالمعده د) هيپوفيز
27- كدام يك از هورمون هاي زير از نظر زمان توليد و عملكرد با بقيه متفاوت است؟
الف) استروژن ب) تستوسترون ج) انسولين د) پروژسترون
28- در كدام يك از جانداران زير لقاح خارجي است؟
الف) قورباغه ب) گربه ج) كبوتر ج) شتر
29- فعاليت كدام يك از غدد زير از سن بلوغ شروع مي شود؟
الف) لوزالمعده ب) هيپوفيز ج) تخمدان د) تيروئيد
30- روش توليد مثل باكتري ذات الريه – كپك نان و نخود به ترتيب عبارت است از :
الف) توليد هاگ – تقسيم دو تايي – جنسي ب) تقسيم دوتايي – توليد هاگ – جنسي
ج) جنسي – توليد هاگ – جنسي د) تقسيم دو تايي – جنسي – غير جنسي
سوالات تشريحي پايه سوم
1- در رصد دو ستاره , يكي پر نور تر و آبي و ديگري كم نور تر و قرمز ديده مي شود.
الف) كدام يك احتمالا به زمين نزديك تر است ؟ توضيح دهيد.
ب) جرم كدام ستاره احتمالا بيشتر است؟ توضيح دهيد.
ج) دماي كدام ستاره بيش تر است؟ توضيح دهيد.

2- توضيح دهيد چرا در زير تانكرهاي مخصوص حمل بنزين زنجيري آويزان است كه با زمين تماس دارد.

3- جرثقيلي يك بلوك سيماني 100 كيلوگرمي را در مدت 10 ثانيه تا ارتفاع 15 متر بالا مي برد. توان موتور جرثقيل چقدر است؟

4- شخصي به وزن 750 نيوتن بر روي ترازويي در يك آسانسور كه به سمت بالا حركت مي كند ايستاده است و ترازو عدد 79 كيلوگرم را نشان مي دهد . علت اين كه در اين حالت وزن شخص بيش از وزن واقعي او به دست مي آيد را توضيح دهيد.

5- قسمت هاي مشخص شده شكل مقابل را نامگذاري كنيد.

1-
2-
3-
4-

اگر رشته اي كه با علامت(→) مشخص شده قطع شود نتيجه چه خواهد بود ؟

6- نمودار زير را تفسير كنيد.

افزايش سوخت و ساز بدن → ترشح هورمون تيروكسين → تيروئيد → غده هيپوفيز→ مغز

7- با استفاده از كلمات زير يك نقشه مفهومي رسم كنيد :
(اعصاب حسي , مغز , دستگاه عصبي , دستگاه عصبي محيطي نخاع , مخچه , مخ , دستگاه عصبي مركزي , بصل النخاع , اعصاب حركتي) .

8- مي دانيم بيش تر آهنرباها در صورتي كه از آن ها مراقبت نشود به مرور زمان خاصيت آهنربايي خود را از دست مي دهند با توجه به اين مطلب به سوالات داده شده پاسخ دهيد.
الف) عواملي كه خاصيت آهن ربايي را كم مي كنند بنويسيد.
ب) براي جلوگيري از ضعيف شدن آهنربا چه نكاتي را بايد رعايت كنيم ؟
ج) شما به عنوان يك دانش آموز موفق اگر بخواهيد يه آهنرباي الكتريكي بسازيد چگونه اين كار را انجام مي دهيد؟

برخی داروهای ضد اسهال و یبوست

FURAZOLIDONE
موارد مصرف‌: فورازوليدون‌ در درمان‌
وبا، اسهال‌ باكتريايي‌ (ناشي‌ ازارگانيسم‌هاي‌ حساس‌ از جمله‌ گونه‌هاي‌سالمونلا، شيگلا، استافيلوكوك‌،اشريشياكلي‌، گونه‌هاي‌ پروتئوس‌،كامپيلوباكتر و انتروباكتر) و ژيارديازمصرف‌ مي‌شود.

مكانيسم‌ اثر: اين‌ دارو در كار چندين‌ آنزيم‌باكتريايي‌ تداخل‌ مي‌كند. فورازوليدون‌فلور ميكروبي‌ روده‌ را برهم‌ نمي‌زند وموجب‌ رشد قارچها نيز نمي‌شود. اين‌ داروآنزيم‌ مونوآمين‌ اكسيداز را نيز مهارمي‌كند.

فارماكوكينتيك‌: جذب‌ اين‌ دارو از راه‌خوراكي‌ خوب‌ است‌. دفع‌ دارو عمدتŠكليوي‌ است‌ و مقداري‌ نيز در مدفوع‌ دفع‌مي‌شود.

موارد منع‌ مصرف‌: اين‌ دارو در نوزادان‌ باسن‌ كمتر از يك‌ ماه‌ نبايد مصرف‌ شود.

هشدارها: در صورت‌ ابتلاي‌ بيمار به‌ كمبودG6PD بايد با احتياط فراوان‌ مصرف‌ شود.

عوارض‌ جانبي‌: فورازوليدون‌ ممكن‌ است‌موجب‌ بروز آنمي‌ هموليتيك‌ خفيف‌ وبرگشت‌پذير در بيماران‌ مبتلا به‌ كمبودG6PD شود كه‌ در اين‌ صورت‌ مصرف‌دارو بايد قطع‌ شود. همچنين‌، واكنشهاي‌حساسيت‌ مفرط (شامل‌ تب‌، خارش‌، دردمفاصل‌، بثورات‌ جلدي‌ يا قرمزي‌ پوست‌،كاهش‌ گلبولهاي‌ سفيد خون‌، اختلالات‌گوارشي‌ (درد شكم‌، اسهال‌، تهوع‌ واستفراغ‌) و سردرد با مصرف‌ اين‌ داروگزارش‌ شده‌اند.

نكات‌ قابل‌ توصيه‌: 1 ـ براي‌ كاهش‌ تحريك‌گوارشي‌، مي‌توان‌ اين‌ دارو را با غذامصرف‌ نمود.
2 ـ در طول‌ مصرف‌ اين‌ دارو، از مصرف‌فرآورده‌هاي‌ حاوي‌ الكل‌ بايد خودداري‌كرد.
3 ـ در طول‌ مصرف‌ اين‌ دارو و تا دو هفته‌بعد از قطع‌ مصرف‌ آن‌، از مصرف‌ غذاهاي‌حاوي‌ تيرامين‌ و آمين‌هاي‌ محرك‌،داروهاي‌ كاهنده‌ اشتها، قرص‌سرماخوردگي‌ و داروهاي‌ ضد سرفه‌، مگربا تجويز پزشك‌، بايد پرهيز كرد.

مقدار مصرف‌:
بزرگسالان‌: مقدار مصرف‌ اين‌ دارو 100ميلي‌گرم‌ چهار بار در روز براي‌ 7 ـ 5 روز(در درمان‌ ژياردياز 10 ـ 7 روز) است‌.
كودكان‌: مقدار مصرف‌ فورازوليدون‌ دركودكان‌ با سن‌ بيش‌ از يك‌ ماه‌ 1/25mg/kgچهار بار در روز براي‌ 7 ـ 5 روز (دردرمان‌ ژياردياز 2mg/kg ـ 1/25 چهار باردر روز براي‌ 10 ـ 7 روز) مي‌باشد.

اشكال‌ دارويي‌:
Suspension: 50mg / 15ml
Tablet: 100mg

METRONIDAZOLE
موارد مصرف‌: مترونيدازول‌ در درمان‌عفونتهاي‌ بيهوازي‌ (از جمله‌ عفونتهاي‌دندان‌) و عفونتهاي‌ تك‌ ياخته‌اي‌ مصرف‌مي‌شود. اين‌ دارو در درمان‌ واژينوزباكتريايي‌ ناشي‌ از هموفيلوس‌ يا گاردنلا ياكورينه‌ باكتريوم‌، واژينيت‌ غير اختصاصي‌و واژينوز بيهوازي‌ مصرف‌ مي‌شود.

مكانيسم‌ اثر: مترونيدازول‌، پس‌ از جذب‌توسط ميكروارگانيسم‌ها احيا و به‌ يك‌تركيب‌ سمي‌ تبديل‌ مي‌شود كه‌ با پيونديافتن‌ به‌ DNA موجب‌ توقف‌ ساخت‌ آن‌ ومرگ‌ سلول‌ مي‌شود.

فارماكوكينتيك‌: اين‌ دارو از راه‌ خوراكي‌ به‌خوبي‌ جذب‌ مي‌شود و در اغلب‌ مايعات‌ وترشحات‌ بدن‌ منتشر مي‌شود. غلظت‌سرمي‌ دارو 2 ـ 1 ساعت‌ پس‌ از مصرف‌خوراكي‌ به‌ اوج‌ خود مي‌رسد. نيمه‌ عمرمترونيدازول‌ در بزرگسالان‌ 12 ـ 6 ساعت‌است‌ كه‌ در صورت‌ عيب‌ كار كبد به‌ 29 ـ 10ساعت‌ افزايش‌ مي‌يابد. دفع‌ اين‌ دارو عمدتŠكليوي‌ است‌ و تا 15 درصد از دارو ممكن‌است‌ از راه‌ مدفوع‌ دفع‌ شود. حدود 20% ازدارو بعد از مصرف‌ واژينال‌ به‌صورت‌سيستميك‌ جذب‌ مي‌شود.

هشدارها: در صورت‌ وجود عيب‌ كار كبد وآنسفالوپاتي‌ كبدي‌، مصرف‌ اين‌ دارو بايدبا احتياط فراوان‌ صورت‌ گيرد.

عوارض‌ جانبي‌: تهوع‌، استفراغ‌، طعم‌ بددهان‌، زبري‌ زبان‌، اختلالات‌ گوارشي‌،بثورات‌ جلدي‌، كهير و آنژيوادم‌، بندرت‌خواب‌آلودگي‌، سردرد، سرگيجه‌، آتاكسي‌،تيره‌ شدن‌ ادرار، خارش‌، درد هنگام‌آميزش‌، ترشحات‌ غليظ سفيدرنگ‌ ازعوارض‌ جانبي‌ دارو هستند.

تداخل‌هاي‌ دارويي‌: اثر وارفارين‌ درصورت‌ مصرف‌ همزمان‌ با اين‌ دارو ممكن‌است‌ افزايش‌ يابد. مترونيدازول‌ متابوليسم‌فني‌ توئين‌ را مهار مي‌كنند و غلظت‌پلاسمايي‌ اين‌ دارو را افزايش‌ مي‌دهند.فنوباربيتال‌، متابوليسم‌ مترونيدازول‌ راافزايش‌ و غلظت‌ پلاسمايي‌ آن‌ را كاهش‌مي‌دهد. مترونيدازول‌ متابوليسم‌فلوئورواوراسيل‌ را مهار مي‌كند و احتمال‌مسموميت‌ با اين‌ دارو را افزايش‌ مي‌دهد.همچنين‌، مسموميت‌ با ليتيم‌ با مصرف‌همزمان‌ مترونيدازول‌ گزارش‌ شده‌ است‌.
واكنش‌ شبه‌ دي‌ سولفيرام‌ با مصرف‌همزمان‌ مترونيدازول‌ و فرآورده‌هاي‌حاوي‌ الكل‌ ممكن‌ است‌ بروز كند.

نكات‌ قابل‌ توصيه‌: 1 ـ پيگيري‌ وضعيت‌باليني‌ و آزمايشگاهي‌ بيمار در صورتي‌ كه‌طول‌ دوره‌ درمان‌ از 10 روز تجاوز كند،توصيه‌ مي‌شود.
2 ـ در صورت‌ بروز تحريك‌ گوارشي‌،مترونيدازول‌ را مي‌توان‌ با غذا مصرف‌كرد.
3 ـ مترونيدازول‌ تزريقي‌ فقط بايدبه‌صورت‌ انفوزيون‌ آهسته‌ وريدي‌مصرف‌ شود كه‌ در اين‌ صورت‌ انفوزيون‌محلولها يا سرم‌هاي‌ ديگر بايد قطع‌ شود.
4 ـ شستن‌ دستها قبل‌ و بعد از استعمال‌واژينال‌ دارو توصيه‌ مي‌شود. همچنين‌رعايت‌ اصول‌ بهداشتي‌ براي‌ جلوگيري‌ ازبروز مجدد عفونت‌ ضروري‌ است‌.
5 ـ در صورت‌ بروز حساسيت‌ يا تحريك‌،مصرف‌ دارو بايد قطع‌ شود.
6 ـ در صورت‌ مصرف‌ شكل‌ واژينال‌ اين‌دارو در درمان‌ تريكوموناز، استفاده‌ ازكاندوم‌ به‌ منظور پيشگيري‌ از بروز مجددعفونت‌ ضروري‌ است‌. ممكن‌ است‌ به‌طورهمزمان‌ مردان‌ نيز به‌ مصرف‌ اين‌ دارو نيازداشته‌ باشند.
7 ـ در صورت‌ بروز سرگيجه‌ يا منگي‌ بامصرف‌ شكل‌ واژينال‌ دارو بايد احتياطنمود.
8 ـ در طول‌ مصرف‌ شكل‌ واژينال‌ اين‌دارو، به‌ منظور پيشگيري‌ از عفونت‌متقاطع‌، عفونت‌ مجدد يا رقيق‌ شدن‌ دوزدارو، بايد از مقاربت‌ جنسي‌ خودداري‌نمود.

مقدار مصرف‌:
خوراكي‌:
بزرگسالان‌: به‌ عنوان‌ ضد باكتري‌سيستميك‌ در عفونتهاي‌ بيهوازي‌ مقدار7/5mg/kg حداكثر تا يك‌ گرم‌ هر 6 ساعت‌به‌ مدت‌ 7 روز يا بيشتر مصرف‌ مي‌شود.در التهاب‌ روده‌، 500 ميلي‌ گرم‌ چهار باردر روز، در كوليت‌ ناشي‌ از آنتي‌ بيوتيك‌500 ميلي‌ گرم‌ 4 ـ 3 بار در روز،درگاستريت‌ و زخم‌ دوازدهه‌ ناشي‌ ازهليكوباكترپيلوري‌ به‌عنوان‌ درمان‌ كمكي‌500 ميلي‌ گرم‌ 3 بار در روز به‌ همراه‌ سايرآنتي‌ بيوتيكهاي‌ خوراكي‌ و در درمان‌واژينوز باكتريايي‌، 500 ميلي‌ گرم‌ 2 بار درروز براي‌ 7 روز مصرف‌ مي‌شود.به‌عنوان‌ ضد تك‌ ياخته‌ در آميبياز
700 ـ 500 ميلي‌ گرم‌ 3 بار در روز براي‌
10 ـ 7 روز، در بالانتيديوز 750 ميلي‌ گرم‌
3 بار در روز براي‌ 5 يا 6 روز، در ژياردياز2 گرم‌ يكبار در روز براي‌ 3 روز يا
250 ميلي‌ گرم‌ 3 بار در روز به‌ مدت‌
7 ـ 5 روز و در درمان‌ تريكوموناز 2 گرم‌ به‌صورت‌ مقدار واحد، يك‌ گرم‌ 2 بار در روزبه‌ مدت‌ يك‌ روز يا 250 ميلي‌ گرم‌ 3 بار درروز به‌ مدت‌ 7 روز مصرف‌ مي‌شود.
كودكان‌: به‌عنوان‌ ضد باكتري‌ درعفونتهاي‌ بيهوازي‌ 7/5mg/kg هر 6 ساعت‌يا 10mg/kg هر 8 ساعت‌ مصرف‌ مي‌شود.به‌عنوان‌ ضد تك‌ ياخته‌ در درمان‌ آميبياز16/7mg/kg ـ 11/6، سه‌ بار در روز به‌ مدت‌10 روز، در بالانتيديوز 16/7mg/kg ـ 11/6سه‌ بار در روز به‌ مدت‌ 5 روز، در ژياردياز5mg/kg سه‌ بار در روز به‌ مدت‌ 7 ـ 5 روز ودر درمان‌ تريكوموناز 5mg/kg سه‌ بار درروز به‌ مدت‌ 7 روز مصرف‌ مي‌شود.
تزريقي‌:
بزرگسالان‌: به‌عنوان‌ ضد باكتري‌سيستميك‌ در عفونتهاي‌ بي‌ هوازي‌ ابتدا15mg/kg و سپس‌ 7/5mg/kg تا حداكثر يك‌گرم‌، هر 6 ساعت‌ به‌ مدت‌ 7 روز يا بيشترانفوزيون‌ وريدي‌ مي‌شود. براي‌ پيشگيري‌از عفونت‌ در اعمال‌ جراحي‌، 15mg/kg يك‌ساعت‌ قبل‌ از شروع‌ جراحي‌ و 7/5mg/kg 6و 12 ساعت‌ پس‌ از مقدار اوليه‌، انفوزيون‌وريدي‌ مي‌شود. به‌عنوان‌ ضد تك‌ ياخته‌ دردرمان‌ آميبياز، 750 ـ 500 ميلي‌ گرم‌ هر 8ساعت‌ به‌ مدت‌ 10 ـ 5 روز انفوزيون‌وريدي‌ مي‌شود.
كودكان‌: به‌عنوان‌ ضد باكتري‌ سيستميك‌در عفونتهاي‌ بي‌ هوازي‌، در نوزادان‌نورس‌، mg/kg 15 به‌عنوان‌ مقدار اوليه‌ وسپس‌ 7/5mg/kg هر 12 ساعت‌، 48 ساعت‌پس‌ از مقدار مصرف‌ اوليه‌، انفوزيون‌وريدي‌ مي‌شود. در نوزادان‌ كامل‌،1/5mg/kg به‌عنوان‌ مقدار شروع‌ و سپس‌7/5mg/kg هر 12 ساعت‌، 24 ساعت‌ پس‌ ازمقدار مصرف‌ اوليه‌ انفوزيون‌ وريدي‌مي‌شود. در نوزادان‌ با سن‌ 7 روز وبزرگتر، مقدار 15mg/kg به‌عنوان‌
مقدار شروع‌ و سپس‌ 7/5mg/kg هر 6ساعت‌ از راه‌ انفوزيون‌ وريدي‌ مصرف‌مي‌شود.
واژينال‌:
در واژينوز باكتريايي‌ يا تريكوموناز،500mg هر شب‌ به‌ مدت‌ 10 يا 12 روزمتوالي‌ از راه‌ واژينال‌ مصرف‌ مي‌شود.

اشكال‌ دارويي‌:
Infusion : 500mg/ 100ml
Tablet: 250mg
Oral Suspension: 125mg / 5ml (asBenzoate)
Ovule: 500mg
Vaginal Tablet: 500mg

NALIDIXIC ACID
موارد مصرف‌: اسيد ناليديكسيك‌ در
درمان‌ عفونتهاي‌ مجاري‌ ادرار مصرف‌مي‌شود.

مكانيسم‌ اثر: اسيد ناليديكسيك‌ از مشتقات‌كينولون‌هاست‌ كه‌ از طريق‌ مهار ساخت‌DNA باكتريايي‌ اثر خود را اعمال‌ مي‌كند.مقاومت‌ به‌ اين‌ دارو در طول‌ درمان‌ به‌سرعت‌ بروز مي‌كند.
فارماكوكينتيك‌: جذب‌ اين‌ دارو از راه‌خوراكي‌ سريع‌ و تقريبŠ كامل‌ است‌. اين‌ داروو متابوليت‌هاي‌ فعال‌ آن‌ در اغلب‌ بافتهاي‌بدن‌ به‌ويژه‌ در كليه‌ و در ادرار منتشرمي‌شوند. اوج‌ غلظت‌ سرمي‌ دارو 2 ـ 1ساعت‌ پس‌ از مصرف‌ حاصل‌ مي‌شود. نيمه‌عمر سرمي‌ دارو 2/5 ـ 1/1 ساعت‌ است‌ كه‌در بيماران‌ سالخورده‌ تا 11/5 ساعت‌ و دربيماران‌ مبتلا به‌ عيب‌ كار كليه‌ تا 21 ساعت‌ممكن‌ است‌ افزايش‌ يابد. دفع‌ اين‌ دارو عمدتŠكليوي‌ است‌.

موارد منع‌ مصرف‌: اين‌ دارو در صورت‌ابتلاي‌ بيمار به‌ پورفيري‌ يا سابقه‌ ابتلا به‌اختلالات‌ تشنجي‌ و همچنين‌ در كودكان‌ باسن‌ كمتر از 3 ماه‌ نبايد مصرف‌ شود.

هشدارها: 1 ـ اين‌ دارو در بيماران‌ مبتلا به‌كمبود G6PD بايد با احتياط فراوان‌مصرف‌ شود.
2 ـ در طول‌ مصرف‌ اين‌ دارو بيمار بايد ازقرار گرفتن‌ در معرض‌ نور شديد آفتاب‌پرهيز كند.
3 ـ در طول‌ درمان‌ با اين‌ دارو در صورتي‌كه‌ مدت‌ درمان‌ از 2 هفته‌ بيشتر شود، انجام‌آزمونهاي‌ شمارش‌ سلولهاي‌ خون‌ و كاركبد توصيه‌ مي‌شود.

عوارض‌ جانبي‌: عوارض‌ جانبي‌ شايع‌كينولون‌ها عبارتند از تهوع‌، استفراغ‌، دردشكم‌، اسهال‌، سردرد، سرگيجه‌، اختلال‌ درخواب‌، بثورات‌ جلدي‌، خارش‌، تب‌،آنافيلاكسي‌، حساسيت‌ به‌ نور، افزايش‌اوره‌ و كرآتينين‌ خون‌، اختلالات‌ گذرا درآنزيم‌هاي‌ كبد و بيلي‌روبين‌، درد عضلات‌ ومفاصل‌، اختلالات‌ خوني‌ (شامل‌ائوزينوفيلي‌، كاهش‌ پلاكت‌هاي‌ خون‌،كاهش‌ گلبولهاي‌ سفيد خون‌ و تغيير درغلظت‌ پروترومبين‌).

تداخل‌هاي‌ دارويي‌: در صورت‌ مصرف‌همزمان‌ كينولون‌ها با داروهاي‌ ضد التهاب‌غيراستروئيدي‌ خطر بروز تشنج‌ ممكن‌ است‌افزايش‌ يابد. آنتي‌اسيدها و مواد جاذب‌ جذب‌اين‌ دارو را كاهش‌ مي‌دهند. اثر وارفارين‌ درصورت‌ مصرف‌ همزمان‌ با اسيدناليديكسيك‌ ممكن‌ است‌ افزايش‌ يابد.كينولون‌ها اثر ضد ديابت‌ داروهاي‌سولفونيل‌ اوره‌ را افزايش‌ مي‌دهند. سميت‌كليوي‌ سيكلوسپورين‌ توسط اين‌ داروافزايش‌ مي‌يابد. سميت‌ ملفالان‌ در صورت‌مصرف‌ همزمان‌ با اين‌ دارو افزايش‌ مي‌يابد.

نكات‌ قابل‌ توصيه‌: 1 ـ بيمار بايد از قرارگرفتن‌ در معرض‌ نور شديد آفتاب‌خودداري‌ كند.
2 ـ در صورت‌ بروز تاري‌ ديد يا هرگونه‌اختلال‌ در بينايي‌، سرگيجه‌ يا خواب‌آلودگي‌ بايد احتياط كرد.
3 ـ اين‌ دارو موجب‌ بروز پاسخ‌ مثبت‌ كاذب‌در آزمون‌ گلوكز ادرار با استفاده‌ از مواداحيا كننده‌ مي‌شود.

مقدار مصرف‌:
بزرگسالان‌: مقدار 1 گرم‌ هر 6 ساعت‌ براي‌7 روز مصرف‌ مي‌شود كه‌ اين‌ مقدار دردرمان‌ عفونت‌هاي‌ مزمن‌ به‌ 500 ميلي‌گرم‌هر 6 ساعت‌ كاهش‌ مي‌يابد.
كودكان‌: در كودكان‌ با سن‌ بيشتر از 3 ماه‌حداكثر تا 50mg/kg/day در مقادير منقسم‌مصرف‌ مي‌شود كه‌ اين‌ مقدار در درمان‌دراز مدت‌ به‌ 30mg/kg/day كاهش‌ مي‌يابد.

اشكال‌ دارويي‌:
Suspension: 60mg/ml
Tablet: 500mg

NITROFURANTOIN
موارد مصرف‌: نيتروفورانتوئين‌ در درمان‌عفونتهاي‌ مجاري‌ ادرار مصرف‌ مي‌شود.

مكانيسم‌ اثر: به‌نظر مي‌رسدنيتروفورانتوئين‌ با دخالت‌ در كارآنزيم‌هاي‌ باكتريايي‌، بسته‌ به‌ غلظت‌، باعث‌توقف‌ رشد يا مرگ‌ باكتري‌ شود.

فارماكوكينتيك‌: جذب‌ اين‌ دارو متغير است‌.فراهمي‌ زيستي‌ آن‌ در حضور غذا افزايش‌مي‌يابد. غلظت‌ دارو در ادرار و كليه‌ها زيادو در سرم‌ خيلي‌ كم‌ است‌. نيمه‌ عمر اين‌دارو 1 ـ 0/3 ساعت‌ است‌. اين‌ دارو عمدتŠاز راه‌ كليوي‌ دفع‌ مي‌شود.

موارد منع‌ مصرف‌: اين‌ دارو در عيب‌ كاركليه‌، نوزادان‌ با سن‌ كمتر از 3 ماه‌، كمبودG6PD و پورفيري‌ نبايد مصرف‌ شود.

هشدارها: اين‌ دارو در موارد زير بايد بااحتياط فراوان‌ مصرف‌ شود:
كم‌ خوني‌، ديابت‌، عدم‌ تعادل‌الكتروليت‌ها، كمبود ويتامين‌ B و فولات‌،بيماري‌ ريوي‌ و عيب‌ كار كبد و نوروپاتي‌محيطي‌ يا استعداد ابتلاي‌ به‌ آن‌.

عوارض‌ جانبي‌: بي‌اشتهايي‌، تهوع‌، استفراغ‌و اسهال‌، واكنش‌هاي‌ حاد و مزمن‌ ريوي‌ ونوروپاتي‌ محيطي‌ از عوارض‌ اين‌ داروهستند.

تداخل‌هاي‌ دارويي‌: آنتي‌ اسيدها و موادجاذب‌، جذب‌ اين‌ دارو را كاهش‌ مي‌دهند.مصرف‌ همزمان‌ نيتروفورانتوئين‌ باپروبنسيد، به‌ دليل‌ كاهش‌ دفع‌ توبولي‌،ممكن‌ است‌ سبب‌ بروز مسموميت‌ بانيتروفورانتوئين‌ شود.

نكات‌ قابل‌ توصيه‌: 1 ـ اين‌ دارو ممكن‌ است‌موجب‌ پاسخ‌ مثبت‌ كاذب‌ در آزمون‌ گلوگزادرار شود.
2 ـ رنگ‌ ادرار بيمار ممكن‌ است‌ به‌ زرد تاقهوه‌اي‌ تغيير كند.
3 ـ بهتر است‌ اين‌ دارو با غذا يا شيرمصرف‌ شود.

مقدار مصرف‌:
بزرگسالان‌: نيتروفورانتوئين‌ در درمان‌عفونتهاي‌ حاد بدون‌ عواقب‌ 50 ميلي‌گرم‌هر 6 ساعت‌ براي‌ 7 روز مصرف‌ مي‌شود.مقدار مصرف‌ دارو در درمان‌ عفونت‌مزمن‌ شديد و عود كننده‌ 100 ميلي‌گرم‌ هر6 ساعت‌ براي‌ 7 روز است‌ كه‌ در صورت‌بروز تهوع‌ شديد مقدار مصرف‌ را بايدكاهش‌ داد يا مصرف‌ آن‌ را قطع‌ كرد. مقدارمصرف‌ نيتروفورانتوئين‌ براي‌ پيشگيري‌از عفونت‌ ادراري‌ 10 ـ 5 ميلي‌گرم‌ در شب‌مي‌باشد.
كودكان‌: مقدار مصرف‌ اين‌ دارو دركودكان‌ با سن‌ بيش‌ از 3 ماه‌، در درمان‌عفونتهاي‌ حاد بدون‌ عواقب‌ 3mg/kg/dayدر 4 مقدار منقسم‌ و در پيشگيري‌ ازعفونتهاي‌ ادراري‌ 1mg/kg در شب‌مي‌باشد.

اشكال‌ دارويي‌:
Scored Tablet: 100mg
Suspension: 25mg/5ml

OFLOXACIN
موارد مصرف‌: اين‌ دارو در درمان‌عفونتهاي‌ مجاري‌ ادرار، مجاري‌ تنفسي‌تحتاني‌، پوست‌ و بافتهاي‌ نرم‌، سوزاك‌بدون‌ عواقب‌ و التهاب‌ غير گونوكوكي‌ آلت‌تناسلي‌ و گردن‌ رحم‌ مصرف‌ مي‌شود.

مكانيسم‌ اثر: اوفلوكساسين‌ از مشتقات‌فلوروكينولون‌ها و يك‌ تركيب‌ باكتريسيداست‌ كه‌ از طريق‌ مهار آنزيم‌ DNA ژيرازدوباره‌سازي‌، ترجمه‌ و ترميم‌ DNAباكتري‌ را مهار مي‌كند.

فارماكوكينتيك‌: اين‌ دارو از راه‌ خوراكي‌بخوبي‌ جذب‌ مي‌شود، اما جذب‌ آن‌ درحضور غذا به‌ تاخير مي‌افتد. پس‌ از جذب‌به‌طور گسترده‌ در اغلب‌ بافتها و مايعات‌بدن‌ منتشر مي‌شود. دفع‌ اين‌ دارو عمدتŠكليوي‌ است‌.

موارد منع‌ مصرف‌: اين‌ دارو در كودكان‌ ونوجوانان‌ و نيز بيماران‌ مبتلا به‌ صرع‌ ياداراي‌ سابقه‌ ابتلا به‌ صرع‌ و بيماران‌ باسابقه‌ آلرژي‌ به‌ اين‌ دارو و تركيبات‌ مشابه‌نبايد مصرف‌ شود.

هشدارها: 1 ـ مصرف‌ اين‌ دارو در مواردزير بايد با احتياط فراوان‌ صورت‌ گيرد:سابقه‌ بيماري‌ رواني‌، ابتلاي‌ بيمار به‌ديابت‌، G6PD، عيب‌ كار كبد يا كليه‌.
2 ـ مشتقات‌ كينولون‌ها ممكن‌ است‌ موجب‌بروز تشنج‌ در بيماران‌ داراي‌ سابقه‌ تشنج‌يا ساير بيماران‌ شود.

عوارض‌ جانبي‌: عوارض‌ جانبي‌ شايع‌كينولون‌ها عبارتند از تهوع‌، استفراغ‌، دردشكم‌، اسهال‌، سردرد، سرگيجه‌، اختلال‌ درخواب‌، بثورات‌ جلدي‌، خارش‌، تب‌،آنافيلاكسي‌، حساسيت‌ به‌ نور، افزايش‌اوره‌ و كراتينين‌ خون‌، اختلالات‌ گذرا درآنزيم‌هاي‌ كبد و بيلي‌ روبين‌، درد عضلات‌و مفاصل‌، اختلالات‌ خوني‌ و تغيير درغلظت‌ پروترومبين‌.
تداخل‌هاي‌ دارويي‌: در صورت‌ مصرف‌كينولون‌ها با داروهاي‌ ضد التهاب‌غيراستروئيدي‌ خطر بروز تشنج‌ ممكن‌است‌ افزايش‌ يابد. داروهاي‌ آنتي‌اسيد ومواد جاذب‌ جذب‌ اين‌ دارو را كاهش‌مي‌دهند. كينولون‌ها اثر ضد ديابت‌داروهاي‌ سولفونيل‌ اوره‌، وارفارين‌ وبروموكريپتين‌ را افزايش‌ مي‌دهند. سميت‌كليوي‌ سيكلوسپورين‌ توسط اين‌ داروهاافزايش‌ مي‌يابد. جذب‌ اوفلوكساين‌ درصورت‌ مصرف‌ همزمان‌ با املاح‌ آهن‌كاهش‌ مي‌يابد.

نكات‌ قابل‌ توصيه‌: 1 ـ بيمار بايد از قرارگرفتن‌ در معرض‌ نور شديد آفتاب‌خودداري‌ كند.
2 ـ اين‌ دارو بايد با مقدار كافي‌ آب‌ مصرف‌شود و در طول‌ درمان‌ نيز بيمار بايدمايعات‌ كافي‌ بنوشد. همچنين‌، از قليايي‌كردن‌ بيش‌ از حد ادرار بايد پرهيز كرد،چرا كه‌ خطر بروز كريستالوري‌ با اين‌ دارووجود دارد.
3 ـ در طول‌ مدت‌ مصرف‌ اين‌ دارو درانجام‌ كارهايي‌ كه‌ به‌ مهارت‌ نياز دارند،(به‌ويژه‌ رانندگي‌) بايد احتياط كرد.
4 ـ اين‌ دارو را بايد با معده‌ خالي‌ مصرف‌كرد.
5 ـ در صورت‌ بروز هرگونه‌ واكنش‌رواني‌، نورولوژيك‌ يا حساسيت‌ مفرط به‌مصرف‌ اولين‌ دوز دارو، مصرف‌ آن‌ رابايد قطع‌ كرد.

مقدار مصرف‌: اوفلوكساسين‌ در درمان‌عفونتهاي‌ مجاري‌ ادرار به‌ مقدار400mg/day ـ 200 ترجيحŠ هر روز صبح‌مصرف‌ مي‌شود كه‌ اين‌ مقدار در صورت‌لزوم‌ در عفونتهاي‌ مجاري‌ فوقاني‌ ادرار تا400 ميلي‌گرم‌ دو بار در روز افزايش‌مي‌يابد. مقدار مصرف‌ اين‌ دارو در درمان‌عفونتهاي‌ مجاري‌ تنفسي‌ تحتاني‌400mg/day ترجيحŠ هر روز صبح‌مي‌باشد كه‌ اين‌ مقدار در صورت‌ لزوم‌ تا400 ميلي‌گرم‌ دو بار در روز قابل‌ افزايش‌خواهد بود. اين‌ دارو به‌ مقدار 400ميلي‌گرم‌ دو بار در روز در درمان‌عفونتهاي‌ پوست‌ و بافتهاي‌ نرم‌ مصرف‌مي‌شود. اوفلوكساسين‌ در درمان‌ سوزاك‌بدون‌ عواقب‌ 400 ميلي‌گرم‌ در يك‌ نوبت‌مصرف‌ مي‌شود. اين‌ مقدار در درمان‌التهاب‌ غيرگونوكوكي‌ آلت‌ تناسلي‌ و گردن‌رحم‌ 400 ميلي‌ گرم‌ يكبار در روز يا درمقادير منقسم‌ مي‌باشد.

اشكال‌ دارويي‌:
Scored Tablet: 100mg, 200mg


نسخه هاي مركب
نسخه شماره ۱ : دارو جهت يبوستهاي اسپاسمي ( عصبي )
عصاره سيا توسه ۷/۱۹ ميلي ليتر
عصاره بلادن ۳/۰ ميلي ليتر
مقدار مصرف :
صبح و شب قبل از خواب ۳۰ قطره از داروي فوق در يک استکان آب قند حل و ميل شود .

نسخه شماره ۲ : داروي ملين ( جهت برطرف کردن يبوست همراه با درد )
بابونه ۲۰ گرم
بومادران ۲۰ گرم
بادرنجبوبه ۱۰ گرم
نعناع ۵ گرم
سنا ۵ گرم
سيا توسه ۵ گرم
طز تهيه و مقدار مصرف :
يک قاشق غذا خوري از مخلوط فوق را که قبلا کوبيده و نرم شده باشد در يک ليوان آب جوش ريخته مدت ۳۰ دقيقه باقي بگذاريد تا دم بکشد سپس آنرا صاف کرده صبح و شب يک فنجان يک ساعت بعد از غذا ميل کنيد .

نسخه شماره ۳ : داروي ملين
ريشه شيرين بيان ۳۰ گرم
ترنجبين ۶۰ گرم
طرز تهيه و مقدار مصرف :
بنفشه و ريشه شيرين بيان پودر شده را در يک فنجان آبجوش ريخته مدت ۳۰ دققيه بگذاريد تا دم بکشد سپس آن را صاف کرده و ترنجبين را با آن اضافه مي کنند تا حل شود ، در خاتمه مخلوط را در يک نوبت ميل کنيد .

نسخه شماره ۴ : داروي ملين
زردآلو پانزده عدد
آلو پانزده عدد
گل نيلوفر سه عدد
گل بنفشه ۱۵ گرم
عدس پوست کنده ۱۰ گرم
گشنيز خشک ۱۰ گرم
تخم کاسني نيم کوبيده ۵ گرم
طرز تهيه و مقدار مصرف :
داروهاي فوق را به مدت يک روز در آب خيسانده و بعد صاف مي کنند . مخلوط صاف شده در يک نوبت جهت رفع يبوست و حرارت و غلبه گرمي در مناطق گرم توصيه کرده اند .
توجه : براي اينکه خيسانده تهيه شده خاصيت مليني داشته باشد به آن ۵۰ گرم ترنجبين اضافه مي کنند .
نسخه هاي تك دارويي
نسخه شماره ۱
دارو : گز علفي ( Quercus infectoria )
مقدار مصرف : ۲۰ تا ۶۰ گرم ( بر حسب سن بيمار )
طرز مصرف : در کمي آب حل نموده و ميل کنيد .
نسخه شماره ۲
دارو : گز خونساري ( گزانگبين ) ( Astragalus adscendens )
مقدار مصرف : ۲۰ تا ۶۰ گرم ( بر حسب سن بيمار )
طرز مصرف : در کمي آب حل نموده و ميل کنيد .
نسخه شماره ۳
دارو : ترنجبين ( Alhagi camelorum )
مقدار مصرف : ۱۰ تا ۷۰ گرم ( بر حسب سن بيمار )
طرز مصرف : با کمي آب ميل کنيد .
نسخه شماره ۴
دارو : شير خشت ( Cotoneaster numularia)
مقدار مصرف : تا ۱۰۰ گرم ( بر حسب سن بيمار )
طرز مصرف : با کمي آب ميل کنيد .
نسخه شماره ۵
دارو : شکر سرخ ( Saccharum offcinarum )
مقدار مصرف : تا ۱۰۰ گرم ( بر حسب سن بيمار )
طرز مصرف : با کمي آب ميل کنيد .
نسخه شماره ۶
دارو : شکر تيغال ( Echinops cephalotes)
مقدار مصرف : تا ۱۵ گرم
طرز مصرف : بصورت دم کرده
نسخه شماره ۷
دارو : بيد خشت ( Salix excelsa)
مقدار مصرف : ۲۰ تا ۶۰ گرم ( بر حسب سن بيمار )
طرز مصرف : با کمي آب ميل کنيد .
نسخه شماره ۸
دارو : دانه خاکشي ( Sisymbrium sophia)
مقدار مصرف : ۴ تا ۸ گرم
طرز مصرف : با کمي آب سرد ميل کنيد .
نسخه شماره ۹
دارو : ميوه انجير (Ficus carica )
مقدار مصرف : ۱۰ تا ۱۵ گرم
طرز مصرف : بصورت خيسانده در آب گرم يا در شير ميل کنيد .
نسخه شماره ۱۰ ( ملين قوي )
دارو : روغن کرچک ( Ricinus communis oil)
مقدار مصرف : يک قاشق مربا خوري تا يک قاشق غذا خوري بر حسب سن و وضع بدني بيمار .
توجه : اين دارو بهترين و مناسبترين و مطمئن ترين ملينهاست و براي کودکان هم مناسب است .
نسخه شماره ۱۱
دارو : روغن بادام ( Prunus amygdalus oil)
مقدار مصرف : ۱۵ تا ۶۰ گرم ( بر حسب سن بيمار )
نسخه شماره ۱۲
دارو : روغن نارگيل ( Cocos nucifera oil)
مقدار مصرف : ۱۰ تا ۴۰ گرم ( بر حسب سن بيمار )
نسخه شماره ۱۳
دارو : روغن پنبه دانه ( Gossypium hearbaceum oil)
مقدار مصرف : ۱۰ تا ۳۰ گرم ( بر حسب سن بيمار )
نسخه شماره ۱۴
دارو : روغن کنجد ( Sesamum indicum oil)
مقدار مصرف : ۴۰ تا ۶۰ گرم ( بر حسب سن بيمار )
نسخه شماره ۱۵
دارو : روغن ذرت ( Zea mays or corn oil)
مقدار مصرف : ۴۰ تا ۶۰ گرم ( بر حسب سن بيمار )
نسخه شماره ۱۶
دارو : روغن مغز گردو ( Juglans regia oil )
مقدار مصرف : ۱۰ تا ۱۵ گرم ( بر حسب سن بيمار )


نسخه هاي مركب

نسخه هاي تك دارويي
نسخه شماره ۱
دارو : ريشه و ريزم ريوند چيني ( Rheum officinale )
مقدار مصرف : ۱ تا ۴ گرم
طرز تهيه : مقدار فوق را که قبلا کوبيده شده است در يک فنجان آب جوش ريخته مدت يک ساعت باقي بگذاريد تا دم بکشد سپس آنرا صاف کرده صبح و شب هر بار يک فنجان يک ساعت بعد از غذا ميل کنيد .
توجه : اين دارو در زنان حامله و در افراديکه سنگ در مثانه يا دستگاه ادراري دارند نبايد مصرف شود .
نسخه شماره ۲
دارو : شيرابه خشک شده برگهاي صبر زرد (چادروا) ( Aleo species )
مقدار مصرف : ۶۰ تا ۲۰۰ ميلي گرم بعنوان مسهل ملايم ، ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ ميلي گرم بعنوان مسهل .
طرز تهيه : با کمي شربت قند ميل کنيد .
توجه : اين دارو در دوران حاملگي ، زمان قاعدگي و در هنگام وجود ناراحتي گوارشي مصرف نگردد .
نسخه شماره ۳
دارو : برگ سنا ( Cassia angustifolia )
مقدار مصرف : ۵/۰ تا ۱ گرم بعنوان ملين
۱ تا ۳ گرم بعنوان مسهل ملايم
۴ تا ۸ گرم بعنوان مسهل قوي
طرز تهيه : مقادير مورد نظر از برگ سنا را که قبلا کوبيده شده باشد در يک فنجان آبجوش ريخته مدت نيم ساعت باقي بگذاريد تا دم بکشد سپس آنرا صاف کرده صبح و شب هر بار يک فنجان يک ساعت بعد از غذا ميل کنيد .
توجه : مدت ۶ تا ۸ ساعت بعد از مصرف دارو تخليه روده شروع مي شود .
نسخه شماره ۴
دارو : اسفرزه ( Plantago psylium)
مقدار مصرف : براي بزرگسالان مقدار ۱۰ گرم يا يک قاشق غذا وري پر با کمي آب ولرم يا شير گرم روزي سه بار مصرف گردد .
اطفال : مقدار يک رگم روزي سه بار با کمي آب گرم يا شير گرم ميل کنيد .
نسخه شماره ۵
دارو : پوست سيا توسه ( Rhamnus frangula )
مقدار مصرف : ۱ تا ۳ گرم از پودر گياه
طرز تهيه و مصرف : بصورت کپسول تهيه و ميل کنيد .
توجه : مقدار ۲ تا ۶ گرم اين دارو را در يک ليوان آب بصورت جوشانده نيز مي توان تهيه و مصرف نمود .
نسخه شماره ۶
دارو : مغز ميوه فلوس ( Cassia fistula)
مقدار مصرف : بزرگسالان به مقدار ۴ تا ۸ گرم بعنوان ملين و به مقدار ۳۰ تا ۶۰ رگم بعنوان مسهل ، اطفال به مقدار ۳ گرم بر حسب هر يک از سنين عمر بعنوان مسهل .
طرز تهيه و مصرف : مقادير ذکر شده از پودر گياه فوق را رد يک فنجان آب جوش ريخته مدت نيم ساعت باقي بگذاريد تا دم بکشد سپس آنرا صاف کرده صبح و شب هر بار يک فنجان يک ساعت بعد از غذا ميل کنيد .

سد ها

مقدمه:

جهش امپراتوري شكوهمند ايرانيان در زمان هخامنشيان و تعالي و ترقي آن در زمان ساسانيان، و ديرپايي اين تمدن مديون دانش آب‌شناسي ايرانيان بود.
مردمان ايران‌زمين از ديرباز به ارزش آب به عنوان ماده‌اي زندگي‌بخش و ارزشمند آگاهي داشتند.
نياز طبيعي بشر به آب، وضع جغرافيايي فلات ايران و كميابي اين مايع گرانبها، ارزش اين ماده را نزد ايرانيان صدچندان نموده و آن را در جايگاه والايي قرار مي‌داده است. براي آنكه به ارزش والاي آب در ديدگاه ايرانيان باستان پي ببريم، كافي است كه نيم‌نگاهي به اوستاي زرتشت اندازيم.
آناهيتا، ايزد آب‌ها، که گردونه او را در آسمانها چهار اسب ابر و باران و ژاله و شبنم
می کشیدند، يكي از بزرگ ايزدان پيش از زرتشت بود، و نیایشگاههای او در کنگاور (ارمانشاه) و بیشابور (فارس) نمایان است، در اوستا مورد ستايش بسيار بوده و هم مرتبه ميترا (مهر) و اورمزد (اهورامزدا) قرار مي‌گيرد. آب در آيين زرتشت پاك است و مظهر پاكي و بايد كه همچنان پاك باقي بماند. زرتشت از اهورامزدا درخواست مي‌كند كه رودها را از آبي به سترگي شانه اسب لبالب نموده و به پيروان خويش مي‌‌آموزد كه آلوده نمودن آب، به هر شكل و گونه‌اش، خلاف دين و اهريمني است. اينچنين است كه شناخت آب در ايران‌باستان با وابسته داشتن صفات ويژه به آن و ارجمند داشتن اين ماده زندگي‌بخش آغاز مي‌شود. هنوز هم بازمانده آيين‌هاي ايزد آب‌ها در جاي‌جاي ايران برگزار مي‌شود كه براي نمونه مي‌توان به مراسم جوي‌روبي و بيل‌گرداني در دامنه آتشكده آتش‌كوه در نيمور، محلات اشاره نمود.
در ايران‌باستان، صدها سال پيش از آنكه نخستين فرضيه‌هاي مربوط به آب‌شناسي ارائه شود، به گونه‌اي شگفت‌آور و باورنكردني، پاسخ يكي از مهمترين و دشوارترين مسائل مربوط به يافتن آب و آب‌هاي زيرزميني يافته شده بود. سنگ‌نوشته‌ها و لوح‌هاي باز مانده از ايران باستان، بيانگر اين است كه مردمان ايران‌زمين آب‌هاي زيرزميني را با كندن كاريزهاي دراز و بسيار عميق برآورده به روستاها و شهرهاي خود مي‌رساندند. اينكه نخست‌گاه اين كاريز كجا بوده و در چه مناطقي به آب مي‌توان دست يافت و اينكه كاريز چگونه بايد ساخته شود، شايد مهمترين مساله‌اي بوده است كه بشر از آغاز تمدن تا كنون در دانش آب‌ياري و آب‌رساني با آن روبرو بوده است. پرفسور هانري گوبلو كه بيش از 30 سال بر روي قنات‌هاي ايران بررسي و مطالعه انجام داده است در كتاب قنات، فني براي دستيابي به آب ،عظمت قناتهای ایران را برابر با ديوار چين مي‌داند. مجموعه طول قناتهای ایران بيش از چهارصد هزار كيلومتر، بیش از فاصله زمین تا ماه، و قنات گناباد به طول سي‌وپنج كيلومتر و ژرفناي بيش از سيصد متر و چاه‌هايي با فواصل منظم پنجاه متري، از زمان هخامنشيان، يك شاهكار بي‌نظير در سراسر جهان است. چندتن از دانشمندان امريكايي مانند اف.ديكسي در نوشتار يك كتابچه علمي براي سازماندهي آب، ام.ا.باتلر در كتاب آبياري به كمك قنات در ايران، سي.اف.تولمان در كتاب آب‌هاي زيرزميني، ژي.بي.كرسي در كتاب قنات و كاريز، ژي.بيژليبين‌كت در كتاب آب‌شناسي و هانري گوبلو در كتاب‌هاي آبياري در كاليفرنيا و قنات، فني براي دستيابي به آب خود همگي بر اين باورند كه قنات‌هاي لوس‌آنجلس و پاساداناي كاليفرنيا، همچنين قنات‌هاي شيلي و مكزيك، در زمان سلطه اسپانيايي‌ها، توسط مهندسان، متخصصان و كارگران ايراني ساخته شده است.
به خاطر داشته باشيم كه تمدن‌هاي باستاني همگي در كنار رودهاي بزرگ، همانند نيل، دجله، فرات، سند، گنگ، هوانگهو، يانگ‌تسه و ... شكل گرفتند اما تنها تمدني كه به دور از هرگونه رودخانه عظيم شكل گرفت و مالك‌الرقاب جهان باستان شد، ايران بود. جهش چشمگير امپراتوري ايران مديون قنات بود. در زمان هخامنشيان، اگر كسي زمين بايري را با احداث قنات آب‌ياري مي‌كرد، تا پنج نسل از پرداخت هرگونه ماليات معاف بود. به گواهي تاريخ مصر، درياسالار پارسي اسكيلاكس هخامنشي هنگام اقامت در مصر، فنون احداث كاريز را به مصريان آموخت. در زمان ساسانيان، رساله مديگان هزاردادستان، در شرح ساخت و لايروبي قنات و كاريز، و استفاده هوشمندانه از آن، تاليف شده است.
در نوشته‌هاي دانشمندان ايراني پس از اسلام، به نكته‌اي شايان توجه بر مي‌خوريم و آن اينكه بسياري از دانشمندان ايراني در دوران اسلامي، هريك به گونه‌اي، به جنبه‌هاي گوناگون دانش آب‌شناسي پرداخته‌اند. دانش آب‌شناسي در آن دوران نيز مانند امروز دربردارنده بررسي دوره گردش آب یا چرخه آب (سيكل آب) در طبيعت، جريان آب در روي زمين، آب‌هاي زيرزميني، چشمه‌ها، درياچه‌ها، درياها و اقيانوس‌‌ها و چگونگي دگرگوني‌هاي كمي و كيفي آب‌هاي آنها مي‌شده است.


قنات از نظر دانشمندان:
دانشمند بزرگ ايراني، ابوريحان بيروني در آثارالباقيه، در باره زياد و كم شدن آب رودخانه‌ها، چشمه‌سارها و كاريزها مي‌گويد:
زياد شدن آب‌ها در جميع اوديه و انهار به يك حالت نيست، بلكه اختلاف بزرگي با هم دارند. چنانكه جيحون هنگامي آبش زياد مي‌شود كه دجله و فرات رو به كمي گذارد و علت اين است كه هر رودخانه‌اي كه سرچشمه آن در نواحي سردسير باشد، آب آن در تابستان زيادتر و در زمستان كمتر است، زيرا بيشتر آب‌هاي اصلي آن از چشمه‌سارها گردمي‌آيد و رطوبت‌‌هايي كه در كوه‌هايي كه اين رودخانه‌ها از آن بيرون مي‌آيد و يا از آن مي‌گذرد سبب زيادت و نقصان آب اين رودخانه‌ها مي‌شود.
ديگر انديشمند بزرگ ايران، ابوعلي سينا در دانشنامه علايي (طبيعيات) در باره جذر و مد درياها و اثر ماه بر آن گويد:روشنايي و قوت‌ها كه از آفتاب و ستارگان است در اين عالم اثر كند و ظاهرتر اثر آن آفتابست و آن ماه كه آب درياها را مد كند.و هم او درباره پديده‌هاي بارندگي گويد:و اما بخار چون از گرمگاه برخيزد جنبش وي گرانتر بود و چون به آن جايگاه رسد از هوا كه سرد بود، سرماي آن جايگاه او را ببندد. ... و هرگاه كه بخار زمين بفسرد، ابر شود ... و اين را سه حكم بود. يا اندك بود، كه و را گرمي آفتاب بروي افتن، زود متفرق كند. يا قوي بود، كه آفتاب اندر وي فعل نتواند كردن، كه پراكندش، پس چون گردآيد، و يك اندر ديگر نشيند، و خاصه كه باد گردآورش ديگر بار آب شود، و فروجهد، پس اگر سرما اندريابدش، پيش از آن كه قطره‌ها بزرگ شود و برف بود.
دانشمند ايراني سده پنجم هجري، ابوحاتم اسماعيل اسفزاري خراساني، كه براي نخستين بار در جهان پديده‌هاي جوي و هواشناسي را در كتاب خود به نام آثار علوي (Meteorology) گردآوري نموده و او را به حق بايد پدر دانش هواشناسي نام داد، در باره بخار و باران و برف و شبنم مي‌گويد:
هرگه كه حرارتي از تابش خورشيد يا از جوهر آتش به آب رسد، مدتي با او بماند، آب مستحيل شود، و از جاي خود برخيزد، و به سوي بالا بر شود، آن را بخار گويند، چون گرما بر بخار مستولي شود، آن بخار جوهر هوا گردد. ... و اگر برودتي بر آن بخار مستولي شود، جوهر آب گردد، و قصد زمين كند، آنگاه آن را باران گويند، پس اگر هوا ساكن بود، آن دانه‌ها خردباران (drizzle) بود و اگر متحرك بود، آن دانه‌هاي خرد به يكديگر بپيوندند بزرگ گردند ((rain تا به رگبار رسند(shower). ... و اگر برودتي به افراط بر آن غالب آيد جوهر برف باشد ... هرگاه كه هوا سرد باشد و سرما بر بخار مستولي گردد، آن هوا آب شود و بر صورت قطره‌هاي آب از برگ‌ها بياويزد، آن را شبنم (صقيع – dew ) خوانند ... .
وي همچنين مطالعات و بررسي‌هايي در باره چگالي آب‌هاي گوناگون از مناطق مختلف انجام داده است. رياضي‌دان و مهندس بزرگ سده پنجم هجري، محمد بن حسين كرجي، ديدگاه‌هاي بسيار جالبي در باره آب‌شناسي دارد و در كتاب خود استخراج آب‌هاي پنهاني، انباط الميا الخفيه، به بررسي روش‌ها و قواعد مربوط به تشخيص آب‌هاي زيرزميني مي‌پردازد. او مي‌گويد:
خداي بزرگ در روي زمين آبي ساكن آفريد، كه همچون گردش خون در بدن جانوران در جريان است. اين آب با افزايش و كاهش بارندگي، افزون و كم نمي‌شود (چرخه آب در طبيعت) ... اين آب بيشتر شكاف‌هاي درون زمين را پر مي‌كند، و تا آنجا كه مانعي سخت در سر راهش وجود نداشته باشد، هر قسمت به قسمت ديگر مي‌پيوندد ... آب‌هايي كه در زير زمين قرار دارند نيز در بعضي مواضع مانند رودها جاري هستند و در بعضي موارد ديگر مانند دريا ساكن و آرامند.
در نزهت‌نامه علايي، دانشنامه بزرگ فارسي، تاليف شهمردان‌بن‌ابي‌الخير رازي، در سده ششم هجري، مطالب گوناگون و جالبي در باره آب‌شناسي آمده است.
آب، مد و جزر درياي پارس از عجايب است و به شبانه روز دو دفعه زيادت و نقصان گيرد، و در سير ماه بسته است ... و جاي هست كه مقدار پنجاه ارش زمين خشك به وقت مد آب، بالا گيرد به هر دفعتي، ... .
ناوخداي، بزرگ‌ بن شهريار رامهرمزي، دريانورد بزرگ ايراني در سده چهارم هجري، كه سفرهاي اكتشافي فراواني به شرق انجام داد، در كتاب بسيار جالبي به نام عجايب الهند، شرح كاملي از توفان‌هاي درياي هند، مانسون، ارائه نموده است. دريانورد معاصر او ابهره كرماني نيز، كه در آن روزگار هفت سفر دريايي به چين و شرق دور داشته است نيز، مانسون هند و تيفون چين (هاريكن‌ها يا سايكلون‌هاي شرق آسيا)، را در نوشته‌هاي خود شرح داده است. جيهاني، وزير دودمان سامانيان نيز اطلاعات خويش را در باره اين توفان و همزماني آن با بادهاي 120 روزه سيستان، در كتابي گردآوري نموده است. سليمان سيرافي و مهران وهب سيرافي از دريانوردان ايراني سده سوم و چهارم هجري، كه سفرهايي به چين و هند داشته‌اند، و همچنين سهل بن آبان دريانورد ايراني سده ششم هجري كه سفرهايي به هند و شرق افريقا داشته ‌است، و سليمان مهري در?انورد سده نهم هجري، نيز در سفرنامه‌هاي خود به باران‌هاي موسمي هند و منشا احتمالي آنها، اشاره كرده‌اند.
مسعودي مورخ ايراني در كتاب التنبيه و الاشراف، به ذكر منشا رودها و درياها پرداخته و از بسيار از پديده‌هاي آبي سرزمين ايران، سخن رانده است. توصيف زیبا و دقیق ناصرخسرو در سفرنامه‌اش، از فانوس‌هاي دريايي (خشاب‌هاي) درياي پارس، نمايانگر دانش اب‌شناسي و دريانوردي ايرانيان است .
اشاره كوتاهي به اين مساله چندان دور از تدبير نيست كه سد كوريت در نزديكي طبس در خراسان جنوبي كه در زمان هخامنشيان، در منطقه‌اي فوق‌العاده، ساخته شده و يكبار در زمان ساسانيان نوسازي و بار ديگر به فرمان و انديشه خواجه نصيرالدين توسي، در اوج شكوفايي مكتب مراغه، ديواره آن، بر روي شالوده هخامنشيان، كاملا بازسازي شده است، با ارتفاع بیش از 64 متر، بيشتر از شش صد سال، بلندترين سد جهان بوده است.
در دوران هخامنشيان بيش از 60 سد در ايران ساخته شد و اين جداي از پل- بند‌هاي اين دوره است. در زمان ساسانيان پل و بند شوشتر با درازاي بيش از پانصد متر ساخته شد. تاريخ نام سازنده اين پل و همچنين سد شادروان (Shadervan) شوشتر را يك مهندس ايراني به نام برانوش پارسی ثبت كرده‌است. پل‌دخترهايي كه در سراسر ايران از جمله سروستان و ميانه به چشم مي‌خورند منسوب به آناهيتا، ايزد آب‌ها بوده‌اند.
اختراع سه نوع آسياب آبي، نمايانگر دانش و بينش ژرف ايرانيان باستان در كليه علوم از جمله آب‌شناسي است. نخست آسياب تنوره يا آسياب نورس يا آسياب پره، با محوري عمودي و پره‌هاي قاشقي، دوم آسياب چرخي كه روميان به آن آسياب ويترويان نام نهادند، با محور افقي كه نام مخترع آن را مهرداد ثبت نموده‌اند، و سوم آسياب شناور، كه با پره‌هاي بزرگ پارويي دوران مي‌كرده است و در رودخانه‌هاي خراسان، خوزستان و ميانرودان به تعداد زيادي ساخته شده بوده است، و بازمانده آن هنوز در شوشتر خودنمايي مي‌كند.
دستگاه پالايش آب چغازنبيل (زنگه ويل – شهر زنگه)، نخستين و قديمي‌ترين دستگاه پالايش آب در جهان است كه برابر با قانون ظروف مرتبط آب گل‌آلود رودخانه كرخه را به آبي سالم و گوارا تبديل مي‌نموده است. و آب‌انبارهاي كويري ايران هم كه خود حديث مفصلي است. و اين چكيده خود اندكي است از دانش آب‌شناسي ايرانيان كه از دسترس چپاولگران زمانه و چنگ‌ورزان بيگانه در امان مانده و به ما رسيده. باشد كه ما شايستگي و بايستگي ميراث‌داري آنان را داشته باشيم. در سال 1289 رودخانه زاينده‌رود خشكيد. مردم در آن چاهي كندند به قرب سي زرع و آبي به زحمت مي‌كشيدند براي مشروبات.
طبق نظر هانري گوبلو قنات در حدود 800 ق.م در شمال غربي ايران در مركز تركيه فعلي توسط معدنچيان براي استخراج آب معادن حفر گرديد . اين تكنيك كم كم مورد استفاده كشاورزان واقع شد و به سراسر فلات ايران گسترش يافت . در حدود 525 ق.م توسط ايرانيان به عمان و مسقط و شبه جزيره عربستان منتقل شد.حدود 500 ق.م توسط لشكركشيهاي ايرانيان اين فن در مصر رواج يافت . با گسترش اسلام ، شمال آفريقا با قنات آشنا شد و قنات يافوگا در حدود 750 ميلادي توسط مسلمين در شهر مادريد پايتخت اسپانيا داير گرديد .
در سال 1520 اسپانيايي ها حفر قنات را در مكزيك آغاز كردند و از آنجا اين تكنيك به لس آنجلس برده شد . در سال 1540 شهر پيكا در شيلي صاحب قنات گرديد . گسترش قنات در شرق نيز قدمت طولاني دارد .
وجود قنات در چين از حدود 120 ق.م گزارش شده است اما گسترش قنات در تركستان به ويژه در تورفان جديد است و در حدود 1780 مقني هاي خراساني شروع به احداث قنات در اين قسمت از آسيا نمودند . قنوات ژاپن (حدود 280 رشته) كه غالباً در ناحيه نارا پايتخت قديم ژاپن داشته و به نام منبو(مانبو) خوانده مي شوند قدمتي سيصد ساله دارند و وجه تسميه آنها هم احتمالاً ريشه در كلمات” منبع آب” دارد .
قنات بيشتر در مناطق خشك و نيمه خشك جهان پراكنده است ، اما گاه آنها را در مناطق پر باراني چون منطقه نارا با باران بيش از يك متر و بيست سانتي متر هم مي بينيم. بنابراين قنات متعلق به همه مناطقي است كه انسان باهوش وجود داشته و دارد .
مهم آن است كه بدون دستيابي به قنات به احتمال زياد انسان نمي توانست در قسمت عمده اي از مناطق كره زمين حداقل در وسعتي حدود 20 ميليون كيلومتر مربع اسكان يابد و زندگي روستايي و شهري با دوامي بنيان نهد .
اگر قنات نبود شهرهاي قديمي و مهمي چو ن ري ، نيشابور ، يزد ، كاشان ، سبزوار ، كاشمر ، مشهد ، فردوس،گناباد، تهران و ...كه همگي در حوزه تمدن ايراني و اسلامي هستند ، نمي توانست به وجود آيد و رشد كند و يا حداقل بخش مهمي از توسعه آنها مختل مي گرديد . بدون دستيابي به تكنيك قنات فعاليتهاي بشر در مناطق خشك و نيمه خشك و از جمله در محيط طبيعي همين شهرهاي نامبرده ، محدود به كوچ نشيني مي گرديد . تا حدود50سال قبل تمام يا قسمت اعظم آب شرب و كشاورزي شهرهاي مذكور از طريق قنات تأمين مي شد و هم اكنون نيز قنات تأمين كننده بخشي از آب كشاورزي كشور ايران است .

واژه هاي مربوط به ساختمان قنات ::

مظهر : محل ظهور و آشكار شدن و به جريان افتادن آب بر روي زمين را گويند .


اهرو مجرا :كانالي كه مقطع آن به شكل نعل اسب است و در داخل زمين در جهت شيب حفر شده و با شيبي ملايم استمرار جريان آب را در داخل قنات تضمين مي كند .


خشكان ـ خشكه كار ـ خشكون :به قسمتي از راهرو قنات حدفاصل بين منطقه آبدار يا زه آب قنات تا مظهر گفته مي شود و هرچه از عمر قنات بگذرد نوعاً به طول آن اضافه مي شود.چنانچه قنات در منطقه اي قرار داشته باشد كه سطح آبهاي زيرزميني آن مرتباً كاهش يابد موضوع افزايش طول خشكه كار كاملاً درآن مشهود خواهد بود .

ترون ـ تره كار :به قسمتي از راهرو قنات گفته مي شود كه آب به داخل مجراي قنات تراوش مي كند و ميزان آبدهي قنات بستگي به ميزان تراوش و طول ترون قنات دارد .

پيشكار :آخرين جبهه اي كه در قسمت انتهايي قنات و در لايه آبدار قرار داشته و به منظور دسترسي به منابع آب بيشتر مورد حفاري واقع مي شود پيشكار ناميده مي شود و اين بخش پس از حفاري به عنوان ترون قنات تلقي مي گردد .

ميله قنات :به چاههاي حفر شده در طول مسير قنات گفته مي شود كه عمق آنها هرچه به مادرچاه نزديكتر شود افزايش مي يابد.اين چاهها به منظور تخليه خاك حاصل از كندن راهرو قنات و پيشكار و هدايت جريان هوا به داخل قنات حفر شده و فضاي مناسبي براي انجام امور مربوط به قنات و لايروبي آن محسوب مي شود . فاصله دو ميله چاه از يكديگر با توجه به عمق قنات و ميزان جريا ن هوا در داخل قنات تعيين مي شود .


پشته : حدفاصل بين دو ميله قنات پشته ناميده مي شود .

كوارـ كدوارـ كهريز (كنبارـ كنوار) :خاكهاي حاصله از حفر ميله و راهرو و پيشكار قنات و لاي و موادي كه در اثر عمليات ايجاد و نگهداري و توسعه قنات پس از خروج ازميله قنات در اطراف ميله به صورت مخروط ناقص انباشته مي شود كدوار يا كهريز و يا كوار و كنبار (مشتق از دو كلمه كن از ريشه كندن و بار به معني انبار و انباشتن و تلنبار كردن) ناميده مي شود .

پوكه :راهرو قنات اعم از خشكه كار يا ترون كه از حيز انتفاع خارج شده و به صورت راهرو خشك و جدا از مسير عبوري قنات قرار مي گيرد پوكه ناميده مي شود .

طوقه ـ دوري :به شكل طوق در ميله قنات و به عرض حدوداً 20 تا 30 سانتيمتر و به ارتفاع 40 تا 50 سانتيمتر ايجاد مي شود و به منظور مسدود كردن ميله قنات و حفاظت ازريزش ميله قنات ايجاد مي گردد. در سطح زمين جهت جلوگيري از ريزش ميله قنات و در وسط ميله جهت كمرگير كردن و بعضاً در فاصله كمي از راهرو قنات جهت كمرگير كردن استفاده مي شود .

طوقه چيني :جهت جلوگيري از ريزش دهانه ميله قنات در قسمت طوقه با مصالح مقاوم از قبيل آجر، سنگ با ملات مناسب مي سازند .

كمرگير :جهت جلوگيري از ورود سيلاب و ماسه بادي ويا هر شي ديگري در داخل راهرو قنات در مناطقي كه احتمال بروز چنين خسارات به قنات مي رود، بسته به عمق ميله قنات و نوع زمين در فاصله چند متري در سطح زمين در محل طوقه ايجاد شده با سنگ ويا آجر و ملات مناسب دهانه ميله قنات مسدود مي شود.اين عمل را كمرگير كردن گويند.

مادرچاه :به آخرين ميله قنات كه در انتهاي پيشكار است گفته مي شود.مادرچاه با حفر پيشكار به ميله قنات تبديل مي شود.به گونه اي كه هميشه آخرين ميله موجود در محدوده انتهائي قنات به عنوان مادرچاه شناخته مي شود.



كف شكني :هنگامي كه از لغت كف شكني در قنات استفاده مي شود منظور همان پساكني است و چنانچه اين واژه در مورد چاه استفاده شود منظور افزايش عمق چاه است.



بغل بر :در اثر عوامل مختلف كه راه عبور آب در قنات مسدود مي شود و امكان باز نمودن مسير قبلي وجود نداشته باشد مسير انحرافي از پائين دست محل خرابي ايجاد و در بالادست محل خرابي به مسير اوليه هدايت مي شود.اين راهرو جديد را بغل بر مي گويند.

تنوره :به شكل قيف است و عوماً بين 5 تا 7 متر عمق دارد. قطر دهانه بالايي آن بين 1 تا2 متر و قطر پائين آن خيلي كمتر است و داراي روزنه هاي كوچك در قسمت انتهايي براي عبور آب مي باشد.سيستم تنوره به نحوي طراحي مي شود كه تنوره هميشه پر از آب است و آب در قسمت روزنه با فشاري كه بستگي به عمق تنوره دارد به چرخ آسياب وارد و موجب چرخيدن چرخ آسياب و در نتيجه سنگ آسياب مي شود .

لاي (لايروبي ـ تنقيه) :رسوباتي مانند گل ولاي كه بر اثر عوامل مختلف در داخل قنات ايجاد مي شوند را لاي گويند و عمل تخليه لاي هاي موجود را لايروبي و يا تنقيه گويند .

بغل تراشي :به عمل افزايش عرض راهرو قنات بغل تراشي گويند .

حريم :

- حريم منابع آب : در منطقه آبده قنات به شعاع تأثير منابع آب تا آنجا كه اثر سوء بهره برداري از منابع آب مجاور رفع شود حريم آبي گويند .
- حريم ميله قنات :به محدوده اي گفته مي شود كه جهت عمليات لايروبي و حفاظت از ميله لازم است و ميزان آن به اندازه كلنگ انداز است.
- حريم راهرو : در مناطقي كه عمق قنات كم است به فاصله اي از محور راهرو قنات گفته مي شود كه تأسيسات و عمليات ساختماني و زراعي موجب تخريب قنات مي گردد .










تازه واردي كه قدم به فلات ايران ، به مراكش و ياواحه هاي صحرا(شمال آفريقا) مي گذارد با رديفي از دهانه ها مواجه مي شود كه مناطق خشك كوهپايه ها را طي مي كنند تا به نقطه اي سبز و خرم كه هميشه يك روستا و گاه يك شهر است برسند. اگر كنجكاوي به خرج دهد و به بررسي ادامه دهد درخواهد يافت كه اين سوراخها ، دهانه چاههايي است كه سطح زمين را به دهليزهاي زيرزميني كه آب را به روستا مي برد و در سطح زمين جاري مي سازد ، متصل مي كند.

تعريف قنات:
مجموعه اي از چند ميله و يك كوره (يا كوره هاي) زير زميني كه با شيبي كمتر از شيب سطح زمين، آب موجود در لايه (يا لا يه هاي) آبدار مناطق مرتفع زمين يا رودخانه ها يا مردابها و بركه ها رابه كمك نيروي ثقل و بدون كاربرد نيروي كشش و هيچ نوع انرژي الكتريكي يا حرارتي با جريان طبيعي جمع آوري ميكند و به نقاط پست تر مي رساند .


اسامي معادل قنات:
در ايران و ساير كشورهاي جهان براي قنات بيش از 27 اسم وجود دارد يا به عبارت ديگر،براي ناميدن اين شيوه آبياري بيش از 27 اصطلاح به كار برده مي شود
اين اسامي درجنوب غربي آسياعبارتنداز :قونات ، كنانت ، كونوت ، كانات ، خنات ، خاد ، كنايت ، قنات ، كارز ، كاه ريز ، كاه رز ، كرز ، كاكوريز ، كهريز و چين آوولز .
اسامي معادل قنات در آفريقاي شمالي:فوگارا (فقره) ، فقاره ، فگاره ، مايون ، ايفلي ، نگولا ، ختارا ، خوتارا ، رتارا.
اين اسامي در عربستان عبارتند از :فلج ، افلج ، فلج .











شماي قنات:
در بعضي از منابع اشكال متنوعي از قنات ترسيم شده است،گرچه نويسندگان اين منابع در اصول و در به تصوير كشيدن مكانيسم قنات با هم تؤافق دارند،ولي در نام گذاري و تشريح اجزاي آن سليقه هاي گوناگوني را عرضه كرده اند.برش طولي يك قنات را در شكل زير مشاهده مي كنيم.


خلاصه وضعيت منابع آب زيرزميني به تفکيک استان هاي کشور:


نام استان
تعداد
تخليه
آذربايجان شرقي
1973
28/336
آذربايجان غربي
440
30.08
اردبيل
107
22.59
اصفهان
2773
692.82
ايلام
2
09/0
بوشهر
46
42/10
تهران
714
95/377
چهارمحال بختياري
459
14/63
خراسان
8992
49/2013
خوزستان
3
49/12
زنجان
692
59/109
سمنان
641
40/132
سيستان و بلوچستان
1321
44/536
فارس
1274
68/761
قزوين
380
26/120
قم
1191
96/399
كردستان
250
نوامبر-35
كرمان
1636
27/1231
كرمانشاه
250
36/53
كهكلوير و بويراحمد
33
52/18
گلستان
297
53/71
گيلان
102
ژوئن-31
لرستان
1527
24/340
مازندران
63
03-نوامبر
مركزي
2339
97/1163
هرمزگان
78
69/38
همدان
1388
00/364
يزد
2972
04/334
جمع كل كشور
31943
52/9312



ايجاد و راه اندازي موزه آب يكي از راههاي ارائه و نمايش تلاش و سخت كوشي انسان در حفر قنات و همچنين حفظ ارزش اين ميراث كهن ، نگهداري و شناساندن ابزار و اشياء‌ مربوط به حفر آن مي باشد .موزه آب يزد همزمان با برگزاري نخستين همايش بين المللي قنات در ارديبهشت ماه سال 1379 هـ . ش در شهر يزد افتتاح گرديد . اين موزه محل مناسبي براي شناخت آثار و ابنيه هاي تارخي در زمينه هاي مختلف مربوط به آب است .
موزه آب:
در اين موزه لوازم مختلف حفر قناوت از قبيل :
• ابزار و ادوات اندازه گيري حجم آب• وسايل تامين روشنايي در قنات• اسناد مربوط به خريد و فروش آب و وقف نامه هاي قديمي• كتابچه ميرابها و اسناد توزيع آب• ظروف نگهداري و محل آبو بسياري از اشياء ارزشمند ديگر نگهداري مي شود .
اين موزه در يكي از ارزشمندترين آثار معماري سنتي يزد به نام خانه كلاهدوزها واقع شده است كه موقتي بيش از يك قرن دارد .
اين خانه شامل سه قسمت زيرزمين ، پاياب و طبقه همكف است . از درون اين خانه انشعاب و در رشته قنات قديمي عبور مي كند پاياب يا پاكنه در عمق ده متري از سطح زمين قراردارد و فضاي هشتي با معماري آجر و ملات گل دارد كه آب يك رشته قنات هم از كف اين پاياب عبور مي كرده است . ايجاد راهروهاي زيبا و مناسب با شئونات فرهنگ معماري سنتي در يزد يكي ديگر از ويژگي هاي اين خانه است . در اين خانه باسناني چاه خانه اي هم در ثبت نام وجود دارد كه با چرخ چاه و دلو از اين چاه آب مي كشيدند و آب انبار خانه را كه در طبقه هم كف قراردارد پر از آب مي كردند . اتاق پذيرايي زيبايي ضلع شرقي خانه را تشكيل مي دهد كه درب چوبي شيشه كاري شده آن بر جذابيت فضا افزوده است . كار بنا و زيبا سازي اين خانه در سال 1312 هـ . ق به پايان رسيده است .









نام چند قنات مهم استان قم :


نام قنات
استان
موقعيت
بخش
روستا
طول قنات
عمق مادر چاه
تعداد ميله چاه
فاصله مظهر تا محل
دبي
Lit/s
حسن آباد
قم
نامعلوم
كهك
حسن آباد
160
15
12
0
5
خرطاب
قم
نامعلوم
خلجستان
وسفونجرد
200
12
8
0
40
سنجوانكي
قم
نامعلوم
خلجستان
قاهان
200
10
5
0
1
بردر
قم
نامعلوم
خلجستان
بردر
200
9
10
0
6
دوگلو
قم
نامعلوم
خلجستان
دوگلو
200
12
8
0
20
سناوند
قم
نامعلوم
خلجستان
سناوند
200
12
10
0
10
ينگه قانعات
قم
نامعلوم
خلجستان
زيزگان
200
15
8
0
3
كله چنار
قم
نامعلوم
خلجستان
كله چنار
200
3
7
0
4
تيره رود
قم
نامعلوم
خلجستان
تيره رود
200
10
12
0
25
گزونه
قم
نامعلوم
خلجستان
زيزگان
200
8
6
0
4



منابع ومأخذ:




www.qanat.info

www.qanat.info/building.htm

www.iranhydrology.com/qanat/qanatlist.asp?cmd=reset

www.azemrooz.com/archives/000299.html

www.yazdwater.ir

www.starkish.com/aboutkish-Archeological.htm